Dasanama :
Dasa kalêbu têmbung wilangan kang atêgês sêpuluh ( éka ; dwi ; tri ; catur ; panca ; sad ; sapta ; astha ; nawa ; dasa ).
Nama atêgês jênêng utawa aran.
Dasanama atêgês = sêpuluh jênêng.
Maksudé jênêngé ora mung siji, nanging akèh bangêt.
Ana ing candran Sêni Padhalangan ana kang uniné mangkéné :
" Sintên ta dasanamané ingkang angrênggani Kasatriyan ing Madukara.
Dasa aran sêpuluh nama wus ngarani ( maksudé nama iku wis jarwa ora pêrlu ditêgêsi ). Pranyata kathah jêjulukipun Sang Sinatriya ing Madukara.
Yèku ajêjuluk R. Janaka, ya R. Pêrmadi, ya R. Harjuna, ya R. Kombang Ali-ali, ya R. Margana, ya R. Arya Parta, ya R. Dananjaya, ya R. Panêngah Pandhawa...."
Asmané R. Janaka pancèné luwih saka siji, atêgês akèh bangêt.
Aran/jênêng kang luwih saka siji, nanging darbèké barang siji, ing kawruh Kasusastran diarani " Dasanama ".
Tuladha sinawung ing têmbang :
Sêkar Macapat Asmaradana :
--- Dhuk samana Sang Maharsi.
--- Lênggah anêng pacrabakan.
--- Ingadhêpan para cèkèl.
--- Cantrik manguyu jêjanggan.
--- Puthut tanapi éndhang.
--- Wasi sarta uluguntung.
--- Pêpak andhèr munggwing ngarsa.
~~~ Katrangan :
Têmbung-têmbung : cèkèl ; cantrik ; manguyu ; jêjanggan ; éndhang ( wadon ) ; puthut ; wasi ; kabèh mau têgêsé " muridé pandhita/ murid ngangsu kawruh " .
Têmbung kang têgêsé padha sênajan béda ucap utawa béda jênêng, ana ing kawruh Kasusastran diarani " dasanama ".
Têmbung " dasa " iku yêktiné mung kanggo " mbangêtaké surasa " kanggo mratélakaké kanthi têmên-têmên manawa cacahé ora mung siji.
Kêjaba iku uga ana têmbung wilangan kang trapé ing ukara mung kanggo mbangêtaké surasa, yaiku : atus ; èwu ; kêthi ; yuta.
~~~ Tuladhané :
1.
--- Tau-taté tandhing jitus = tau dikroyok siji lumawan satus.
Sênajan sing ngroyok ora nganti satus.
2.
--- Ing bawa cêluk Jinêman Ulêrkambang : " Sêkar pucang sèwu bêgja kêmayangan "
Sèwu bêgja = bêgja bangêt.
3.
--- Sêdyamu kang kaya mangkono mau, Mbah Gaul sakêthi jumurung.
Sakêthi jumurung = jumurung bangêt.
4.
--- Ing ukara sêsumbar ana sing muni mangkéné : " Majua sayuta ngarsa, sakêthi wuri, ...."
Têgêsé : Majua = kroyokên aku saka ngarêp lan saka buri bêbarêngan.
Sênajan cacahé sing dikon ngroyok iku mung loro.
Éwa samono ing ukara sêsumbar lumrahé " sayuta ngarsa, sakêthi wuri " iku mung kanggo mbangêtaké cacahé.
Têmbung-têmbung dasanama
( Kawi-dasanama ) kayata :
1.
--- Bantala ; kisma ; pratala ; pratiwi = lêmah.
2.
--- Wiyat ; wiyati ; gagana ; jumantara, akasa ; tawang ; widik-widik = langit.
3.
--- Baskara ; bagaskara ; bagaspati ; pratanggapati ; pratanggangkara ; radité ; radita ; arka ; aruna = srêngéngé.
4.
--- Sitakara ; sitarêsmi ; badra ; candra ; candrama ; sasi ; tèngsu ; sasadhara = rêmbulan.
5.
--- Tirta ; ranu ; warih ; udaka ; wé ; hèr = banyu.
6.
--- Agni ; pawaka ; dahana = gêni.
7.
--- Samirana ; pawana ; sindhung ; bayu ; bajra ; maruta ; pancawora ; pancaroba = angin.
8.
--- Kapi ; wanara ; réwanda ; palwaga ; wré = kêthèk.
9.
--- Ditya ; wil ; rasêksa ; diyu ; danawa = buta.
10.
--- Yuda ; rana ; pupuh ; jurit = pêrang.
11.
--- Lalis ; layon ; pralaya ; palastra ; antaka = mati.
12.
--- Prana ; nala ; wardaya ; kalbu ; tyas = ati.
13.
--- Tikbra ; rudita ; rudatin ; turidha ; sungkawa = susah.
14.
--- Katong ; naréndra ; nata ; naréswara ; naradipa ; narapati ; narpati ; pamasa ; pamasé = ratu.
15.
--- Nindyamantri ; mantrimuka ; mantriwrêdha ; mantripangayun ; warangkapraja = patihing ratu.
16.
--- Suta ; sunu ; siwi ; atmaja ; tanaya = anak.
17
--- Jaladri ; jalanidi ; samodra ; tasik = sagara.
18.
--- Diradha ; dipa ; dipangga ; èsti = gajah.
19.
--- Kapti ; sêdya ; kayun ; karsa = karêp.
20.
--- Wrin ; udani ; uniga : anon ; uning ; myat ( miyat ) = wêruh.
21.
--- Sunar ; sunu : sênên ; praba ; ujwala = sorot.
22.
--- Umi ; wibi ; réna = biyung.
23.
--- Rama ; yayah ; sudarma = bapa.
24.
--- Suka ; réna ; trusta = sênêng.
25.
--- Lir ; péndah ; kadi ; kadya ; pindha =
kaya.
26. Lsp.
--- wjg ---
-----> ana candhaké :
BAB : PURWAKANTHI XI. 24. B. 14.
-----> mirsanana IX. 40.D. 2
0 comments:
Post a Comment