Têmbung Saroja :
Saroja iku têgêsé ana wêrna loro :
1. Rangkêp.
2. Kêmbang Tunjung, kêmbang Têraté,
kêmbang Padma.
Sadpada amripat sinaroja,
têgêsé kéwan asikil nênêm.
Yaiku kéwan gêgêlan utawa insect amripat rangkêp utawa amripat akèh. Maksudé mripat luwih saka sêpasang ; siji-sijiné mripat awangun maju nênêm prasaja, kang têmbungé basa Indonésia segi enam beraturan.
Sad = 6.
Pada = sikil.
Sadpada = sikil nênêm.
Têmbung Saroja, têgêsé têmbung rangkêp. Maksudé têmbung kang panganggoné dirangkêp utawa têmbung loro kang padha utawa mèh padha têgêsé kang lumrah dianggo bêbarêngan.
Tuladha ing Têmbang :
Sêkar Macapat Sinom :
--- Dharat lan sawadyanira.
--- Wong agung ing Jodhipati.
--- Mandi gada gêng angléla.
--- Kadya prabata lumaris.
--- Sawadyanira sami.
--- Mandi gada ting rênggunuk.
--- Wadya-bala pamênang.
--- Nêm atus pamuking jurit.
--- Busanané pan sami polèng sadaya.
( Lakon Parta Krama; R.Ng.Sindusastra ).
Katrangan :
Têmbung wadya-bala ing dhuwur mau diarani têmbung Saroja.
Wadya = bala = koswa.
Panyarojané têmbung loro kang padha têgêsé utawa mèh padha têgêsé iku ora kêna mung sagêlêmé dhéwé, kudu manut kalumrahan, kang wis gumathok.
Wadya-bala iku wis lumrah, ora kêna digawé utawa ditulis Bala-wadya, amarga ora lumrah kanggo.
Kosok baliné koswa-bala uga ora lumrah diênggo, lumrahé bala-kuswa, kaya kasêbut ana ing têmbang gêdhé ngisor iki :
Sêkar Agêng Salwarini : 8
--- Énjing bidhal gumuruh.
--- Saking nagri Wiratha.
--- Kèhing kang bala-koswa.
--- Abra busananira.
--- Lir Surya wêdalira.
--- Saking ing jalanidi.
--- Arsa madhangi jagat.
--- Dhuk mungup-mungup anêng.
--- Anêng puncaking wukir.
--- Marbabak bang sumirat.
--- Kênèng soroting Surya.
--- Méga lan gunung-gunung.
( Sêkar-sêkaran M. N. IV )
Tuladha liyané ukara gancaran :
1.
--- Aku krungu têmbang rawat-rawat, ujaré bakul-sinambéwara .....
Sambéwara = sudagar, wong kang pakaryané dagang.
Dadi padha têgêsé karo têmbung bakul, kêna diarani nunggal-misah.
Sinambéwara ----> saka têmbung lingga sambéwara kawuwuhan sêsêlan " in ".
2.
--- Nadyan aku buta, dudu buta pracoré. Aku isih kalêbu golongané buta manggala kang tau-taté mbêdhah praja mboyong putri.
Têmbung taté nunggal misah karo têmbung tau, mèh padha têgêsé.
Sing kêlumrah kanggo ing padinan têmbungé andhahan yaiku naté.
Têmbung naté linggané taté olèh wuwuhan atêr-atêr hanuswara han dadi naté.
Yèn mangkono têmbung tau-taté kêna diarani têmbung saroja.
3.
--- Mênawi sampun têrang-tarwaca dhawuh timbalanipun Gusti, lajêng kaparêng kawula bidhal bénjing punapa Gusti ?
Têmbung tarwaca iku têgêsé têrang utawa cêtha.
Yèn mangkono têmbung têrang-tarwaca uga kalêbu têmbung Saroja.
Têmbung aran uga ana sing kadadéan saka têmbung saroja, kayata : araning gêndhing, utawa gérong lan jênêngé wong.
Upamané :
1. Ranu tirta.
Ranu lan tirta padha-padha têgêsé banyu.
2. Dipamanggala.
Dipa lan manggala, padha-padha têgêsé gajah.
3. Puspakusuma.
Puspa lan kusuma têgêsé padha yaiku kêmbang.
4. Subakastawa.
Suba atêgês disungga, kastawa atêgês pakurmatan.
Atêgês nunggal misah padha déné dikurmati.
Ora ngemungaké têmbung kang disaroja, nanging ukara uga ana kang disaroja.
Upamané :
1.
--- Ora nyana ora ndhipé yèn kedhelé bisa dadi témpé.
Ora nyana = ora ngira.
Ora ndhipé = ora ngira.
2.
--- Ora mindu ora ngrêmpêlu.
Ora mindu = ora rasan apa-apa.
Ora ngrêmpêlu = ora rasan apa-apa.
3.
--- Rênggang gula kumêpyur pulut.
Rênggang gula = krakêt bangêt.
Kumêpyur pulut = krakêt bengêt.
4.
--- Cukat kadya kilat, kêsit kadya thathit.
Cukat kadya kilat = rikat bangêt.
Kêsit kadya thathit = rikat bangêt.
~~ Pêpèngêt :
--- Têmbung Saroja iku sing akèh ngêmu surasa : bangêt, kêluwih-luwih.
Conto :
Mudha-punggung/mudha-pingging.
Mudha = bodho ( ênom ).
Punggung/pingging = bodho.
Mudha-punggung = bodho bangêt.
Tuladha Têmbung Saroja Liyané :
1. Tumpang-tindhih.
2. Amrik-minging.
3. Gagag-prakosa.
4. Têguh-santosa.
5. Tata-krama.
6. Arum-wangi.
7. Mudha-pingging.
8. Mudha-dama.
9. Mudha-punggung.
10. Jugul-mudha.
11. Kongas-ngambar.
12. Nista-dama.
13. Andhap-asor.
14. Kukuh-bakuh.
15. Umyang-gumuruh.
16. Kajèn-kèringan.
17. Sungsun-timbun.
18. Éwuh-pakéwuh.
19. Baya-pakéwuh.
20. Godha-rêncana.
21. Lir-péndah.
22. Tindak-tanduk.
23. Tandang-grayang.
24. Watak-wantu.
25. Lagak-lagéyan.
26. Sabar-drana.
27. Ramé-gumuruh.
28. Dhêdhêp-tidhêm.
29. Kêngkêng-bangkêng.
30. Sayuk-rukun.
31. Sih-trêsna.
32. Kasèp-lalu.
33. Lalu-lungsé.
34. Nungsang-njêmpalik.
35. Solah-bawa.
36. Solah-tingkah.
37. Tingkah-laku.
38. Akal-budi.
39. Kapok-kawus.
40. Mukti-wibawa.
41. Éndah-pèni.
42. Adi-luhung.
43. Èdi-pèni.
44. Mula-buka.
45. Buka-sakawit.
46. Angkara-murka.
47. Budi-pakarti.
48. Akak-budi.
49. Sri-narédra.
50. Suka-rêna.
51. Ciri-wanci.
52. Sinuba-sinukarta.
53. Jêbat-kasturi.
54. Tapak-tilas.
55. Dhawuh-timbalan.
56. Glogok-sok.
57. Krama-niti.
58. Tata-trapsila.
59. Gêpok-sénggol
60. Bojana-andrawina.
61. Têpa-tuladha.
62. Têpa-palupi.
63. Japa-mantra.
64. Puji-pandonga.
65. Rahayu-slamêt.
66. Sato-kéwan.
67. Pêrang-pupuh.
68. Gilir-gumanti.
69. Utang-sêlang.
70. Nènès-kênès.
71. Candhak-cêkêl.
72. Iguh-pratikêl.
73. Nistha-papa.
74. Papa-cintraka.
75. Gandhês-aluwês.
76. Malang-mégung.
77. Tumpuk-undhung.
78. Tambal-sulam.
79. Sak-sêrik.
80. Pasang-rakit.
81. Sumbang-surung.
82. Wandu-wandawa.
83. Campur-adhuk.
84. Sindhung-aliwawar.
85. Bubak-bundhas.
86. Angkat-junjung.
87. Dijarah-rayah.
88. Njungkir-balik, lsp.
--- wjg ---
-----> ana candhaké :
BAB : TÊMBUNG YOGYASWARA
XI. 12. B. 2.
0 comments:
Post a Comment