Saloka :
Saloka iku unèn-unèn kang ajêg panganggoné ( ora kêna diowahi ) ngêmu surasa pêpindhan, lan kang dipêpindhanaké iku wongé sing gêgandhéngan karo wêwatakané utawa kahanané.
Tumrap saloka têmbungé kang isi pêpindhaning wong sing akèh dumunung ana ing wiwitaning ukara utawa unèn-unèn.
Tuladha :
1. Kêbo bulé mati sétra :
Têmbung kêbo ing ukara iku kang dikarêpaké dudu kêbo éwoning kéwan sikil papat, nanging pêpindhaning wong utawa wong sing dipêpindhanaké kêbo.
Kêbo bulé = kêbo kang warnané putih, iku pêpindhaning wong kang pintêr.
Jaman kuna wong sing duwé warna putih iku bangsa Éropa ( Walanda, Inggris lsp ) sing njajah Indonesia.
Wong Éropa kuwi dianggêp mêsthi pintêré.
Mati = pêpindhané cilaka, sêngsara.
Sétra = têmbung kawi
( Sangsêkêrta ) kang têgêsé :
1. Têgal
2. Pasétran = papan pambuwangané
bangké.
Disétrakaké = dibuwang ing papan pêmbuwangan bangké.
Tumrap Saloka têmbung sétra karêpé panggonan kang ora nyênêngaké, papan kang marakaké wong ora sênêng ing papan kono.
Mati sétra = nêmu cilaka utawa sêngsara, marga ana papan kang ora nyênêngaké.
Kêbo bulé mati sétra = wong pintêr nêmu sangsara marga urip ing panggonan kang wongé ora mbutuhaké kapintêrané.
2. Asu bêlang kalung wang :
Asu bêlang pêpindhaning wong asor, utawa wong asor dipêpindhanaké asu bêlang.
Kalung wang = kêmpyong wang = sugih dhuwit.
Saloka asu bêlang kalung wang dipatrapaké marang wong kang asor, nanging sugih.
3. Kutuk nggéndhong kêmiri :
Kutuk iku pêpindhané wong kang ora nduwèni kêkuwatan, tanpa daya, ora bisa nglawan sêmangsa ana bêbaya.
Nggéndhong kêmiri pêpindhané manganggo sarwa mompyor kang akèh pêngajiné.
Kutuk nggéndhong kêmiri = wong manganggo sarwa mompyor lumaku nêmu cilaka saka pênggawéné wong ala ( copèt, bégal ).
Saloka iku cacahé akèh bangêt ana sing nganggo purwaknthi guru swara, ana sing lugu ( barès ).
Kayata ;
1.
Gajah ngidak rapah = wong kang tindakané ora padha karo gunêmé, utawa wong kang nglanggar wêwalêré dhéwé.
2.
Sumur lumaku tinimba = wong kang kumudu-kudu dijaluki wêwarah.
3.
Cuplak andhêng-andhêng ora prênah panggonané = wong kang njalari ala, sêdulur, kanca prayoga disingkiraké.
4.
Kêtépang ngrangsang gunung = wong sèkèng duwé panjangka gêdhé, utawa nduwé panjangka ora ngèlingi karo kahanané.
Kêtépang = bangsané krokot, kang mrambat ing wit ( bangsané krokot ).
5.
Kêmladhéyan ngajak sêmpal = sanak-sêdulur kang ngajak marang karusakan.
6.
Kêbo mulih ing kandhangé = pangkat oncat saka sawijining waris, bisa bali marang waris kasêbut ( wong nalika ênom nyambut gawé ana ing papan adoh saka asalé, barêng wis tuwa bisa nyambut gawé manèh ana ing asalé dhéwé.
7.
Kêbo nusu gudèl = wong tuwa njaluk wuruk marang wong ênom.
8.
Gong lumaku tinabuh = wong kang kumudu-kudu ditakoni.
9.
Têkèk mati uloné = nêmu cilaka marga saka gunêmé dhéwé.
10.
Timun wungkuk jaga imbuh = wong bodho, kanggoné samangsa ana kêkurangané ( sèrêp ).
11.
Tigan kaapit ing séla/êndhog kêjêpit watu = wong ringkih mêmungsuhan karo wong kuwasa, tur dibut loro.
12.
Cêngkir kêtindhihan kiring = wong kang kalah prabawa, amarga kalah tuwa/ kêpèngin mbojo, kapêksa ora bisa amarga sêdulur tuwa durung mbojo.
13.
Dudutan lan anculan = wong loro kang wis kêkêthikan.
Anculan = mêmêdi sawah arupa wong.
Dudutan = tali kanggo nyêndhal anculan.
14.
Jati kêtlusuban ruyung = wong apik kalêbon wong ala wataké.
15.
Bèbèk mungsuh mliwis = wong pintêr mungsuh wong pintêr, nanging sijiné kalah ubêd.
16.
Bathok bolu isi madu = wong sêpélé nanging sugih kaluwihan.
17.
Kurung munggah lumbung = garwa ampéyan ( klangênan ), dadi garwa padmi.
18.
Kutuk marani sunduk = wong kang njarag marang kacilakan.
19.
Ula marani gitik = wong njarag marang kacilakan.
20.
Kêthèk sêranggon = wong ala sagrombolan.
21.
Tunggak kêmadhuh = tilas maru utawa mungsuh.
22.
Lahan karoban manis = wong kang rupané bagus/ayu luhur bêbudèné.
23.
Pêcruk tunggu bara = wong ala tumindaké pinarcaya rumêksa barang kang dadi pakarêmané.
24.
Yuyu rumpung mbarong rongé = omahé njênggarang gêdhé, nanging sêjatiné mlarat.
25.
Macan guguh = wong gêdhé, sanadjan wis ora dadi panguwasa, isih katon mêrbawani.
26.
Gambrèt singgang, mrêkatak ora ana sing ngangêni = prawan kênès, ora ana sing nakokaké, jalaran ora ana sing sênêng ngalap bojo.
27.
Bêlo mèlu sêton = mèlu grubyug, ora ngêrti rêmbug ( karêpé).
28.
Jaran krubuhan êmpyak = wong kang wis kanji.
29.
Pitik trondhol diumbar ing pêdaringan = wong kang ala timindaké dipêrcaya rumêksa barang kang dadi karêmané, ora wurung êntèk.
30.
Wédang lêlaku tumpêr cinawêtan = bocah jadah disirik déning wong akèh.
31.
Iwak klêbu ing wuwu = kêna ing pangapus kanthi gampang utawa nêmu bêbaya kang wis ora bisa ngoncati.
32.
Gajah tumbuk, kancil mati ing têngah = wong gêdhé pasulayan padha wong gedhé, sing disalahaké wong cilik lan wong cilik iku banjur nêmu cilaka.
33.
Têngu ngadu gajah = wong cilik ngadu wong gêdhé.
34.
Asu gêdhé mênang kêrahé = wong kuwasa yèn pêrkaran karo wong cilik, adaté mênang sênajan luput.
35.
Asu munggah ing papahan = mbojo tilasé sêdulur tuwa.
36.
Kawuk ora wêruh marang salirané = najad ora ngêrti marang awaké dhéwé kang sugih cacad.
37.
Cébol/kodhok nggayuh lintang = wong asor duwé pênggayuh kang ora murwat.
38.
Kêbo kabotan sungu = wong karépotan mêrga akèh anaké.
Kasusastran sinawung ing têmbang kang isi Saloka, tuladhané :
Sêkar Macapat Dhandhanggula :
--- Jamak lumrah jaman dhémokrasi.
--- Kèh lalakyan kang dhuk kuna-kuna.
--- Arang-arang karunguné.
--- Wong cilik dadi luhur.
--- Kang wis dhuwur dadi kawuri.
--- Wolak-waliking jaman.
--- Têmêné tinêmu.
--- Tunggak jarak padha mrajak.
--- Tunggak jati padha mati têmah dadi.
--- Nampa papan kang papa.
Katrangan :
Tunggak jarak = pêpindhané wong asor.
Tunggak jarak mrajak = pêpindhané wong asor kang tuwuh turuné.
Mrajak = sêmi.
Tunggak jati = pêpindhané wong gêdhé ( bangsa luhur ).
Mati = pêpindhané turuné ora tuwuh, maksudé dadi wong asor ( biasa ).
Tunggak jati mati = wong luhur, turunané dadi wong cilik.
--- wjg ---
-----> ana candhaké :
BAB : S A N É P A XI. 20.
B. 10.
0 comments:
Post a Comment