XI. No. 32. B. 22. KASUSASTRAN JAWI ( BAB : PRALAMBANG ).

 Kasusastran Jawi 32 :

Pralambang :

    Pralambang utawa lambang, têmbungé liya pralampita, kang ngêmu têgês : pasêmon utawa prasêmon.

     Carané gawé pralambang iku warna-warna, ana sing sarana gambar, sarana solah-bawa, sarana barang, lan sarana ukara.

Sarèhning Kasusastran iku atêgês " basa kang éndah, basa kang ngêmu surasa kaéndahan " pralambang sing kalêbu ing Kasusastran ya mung pralambang sing wêdharé awujud basa kang dilairaké sarana migunakaké basa, yaiku wujud " ukara ".

      Pralambang kang wêdharé sarana basa kêna kapérang dadi lima, yaiku :

   I. Lambang Jaman

  II. Lambang Praja

 III. Lambang Dhukun

 IV. Lambang Sasmita 

      ( Gêndhing lan Têmbang ).

  V. Lambang Liyané.

 ---* I. Lambang Jaman  : *---

    Pirang-pirang buku Kasusastran Jawa kang ngêmot Lambang Jaman, luwih-luwih buku Kasusastran Jawa babaran Jaman Kuna kang lumrahé katulis nganggo sastra Jawa, lan singg akèh-akèh ikêtaning ukara sinawung ing têmbang.

     Lambang Jaman iku unèn-unèn jasané pujangga, adhapur pêpindhan, ngêmu surasa pralambang utawa prasêmoning jaman.

Mungguh sing dipralambangi utawa diprasêmoni iku " kahanané " jaman.

       Lambang jaman kang kêrêp kêprungu nganti jaman saiki ana pitu, yaiku :

1. Andêrpati Kalawasésa :

     

     Pralambang kahanan ing jaman Pêjajaran.

Andêrpati atêgês : ora wêdi.

Kalawasésa iku jêjuluké Bathara Guru utawa Hyang Siwah.

     Jaman Pêjajaran, wong-wong Jawa padha ngrasuk agama Siwah.  Akèh wong padha ulah tapa ( wani ngêlih, wani ngêkêr kamurkan, wani maténi hawa-napsu, yaiku sing dipralambangi : " Andêrpati ", pêlênging cipta mung marang Hyang Siwa.

2. Raja-pati Déwa-nata :

     Pralambangé jaman Majapahit.

 Raja atêgês ratu, pati uga ratu.

Raja-pati ( têmbung saroja ) atêgês ratuning ratu, ratu agung binathara.

Raja-pati ing ukara kasêbut dudu atêgês akèh pêpati.

Déwa-nata uga atêgês ratu binathara.

      Jaman Majapahit sing jumênêng ratu prasasat Déwa tumurun, kuwasa bangêt, ratu ngratoni ratu, amarga jajahané tumêka sajabaning Nuswantara.

3. Adi Yati Kalawisaya :

      Pralambangé jaman Dêmak.

Adi atêgês linuwih, Yati atêgês pêndhita.

Adi Yati  padha karo suyati, atêgês pandhita linuwih ; ( Ing buku Sêngkalan ana têmbung Suyati ditegesi Pandhita linuwih ).

Sing dipralamangaké ( dipêpindhakaké ) Pêndhita linuwih ing jaman Dêmak yaiku Wali.

Kalawisaya iku jêjuluké Bathara Guru, Ratuning Déwa ; iku pêpindhané Ratu ing Dêmak.

      Ing jaman Dêmak kang jumênêng Ratu asipat Wali, sing njumênêngaké uga para wali.

4. Kalajangga :

     Pralambangé jaman Pajang.

Kalajangga iku jêjuluké Bêthara Asmara.

Têmbung asmara atêgês sêngsêm.

5. Kalasakti :

     Pralambangé jaman Mataram.

Kalasakti iku jêjuluké Bathara Wisnu, Déwa kang sênêng ulah kaprajuritan ( sarana nitis marang titah ing Marcapada, kang prêluné arêp mêmayu hayuning bawana ).

     Ing jaman Mataram ( wiwit Sang Panêmbahan Sénopati ), ratu sakawulané padha sênêng ulah kaprajuritan kaya Bathara Wisnu.

6. Kalajaya :

     Pralambangé jaman Wanakarta.

Ana ing ngêndi dunungé negara Wanakarta, lan sapa kang jumênêng Ratu, isih dadi kêkêraning Jawata.

7. Kalabêndu :

     Ora kacarita pralambangé jamané nêgara ngêndi, lan sapa jêjuluké kang jumênêng Ratu.

      Tandhané ing jaman Kalabêndu yaiku :

  1. Lamun wis akèh wong

      padha kèrêm marang kadonyan.

  2. Awatak wani wirang wêdi mati.

  3. Sugih pamrih.

  4. Lali marang sêdulur.

  5. Akèh dursila juti

  6. Arang-arang wong kêna dipêrcåyå.

  7. Sing gêmblung untung.

  8. Sing murka mulya. 

  9. Sing nrima cilaka. 

10. Sing jujur kojur.

11. Sing bêcik kacêlik, sing ala kasungga.

12. Sing jujur kasingkur, sing dora     

       kajuwara.

     Nanging wusanané barêng ( Sang Nata kang ginaib ) Prabu Amisan wis jumênêng Ratu, sakabèhé :

1. Kang culika nêmu cilaka.

2. Kang murka antuk siksa. 

3. Kang jujur dadi luhur, lan

4. Kang nyata suci dipundhi-pundhi.

--- Kamot ing kêkidungan :

       -* Sêkar Dhandhanggula *-

--- Yèn wis ana pêndhita ngapusi.

--- Pra satriya laku dêdagangan.

--- Pamèr ngèlmu kabisané.

--- Pra jalma laku nguthuh.

--- Nindakaké bégal lan maling.

--- Kalawan apus krama.

--- Dosané wus numpuk.

--- Kamanungsané wus sirna.

--- Akèh jalma ingkang mati tanpa aji.

--- Buta butêng têgêlan.

 ( Sêrat kidungan Panggulawênthah ).

  --* Sêkar Sinom *--

1.

--- Laksitaning janmå tama.

--- Ambêg rèrèh raras ririh.

--- Tan tinggal duga prayoga.

--- Rêringa tansah liniling.

--- Lamun micara manis.

--- Nêtya sumèh semu arum.

--- Tanggap ning nora calak.

--- Kawignyan dinèlèh wuri.

--- Ngarah-arah nut wahyaning

      kalamangsa.

2.

--- Kaluwihaning sujanma.

--- Yêkti liyan kang mastani.

--- Nora ginunggung priyangga.

--- Saparan-paran cariwis.

--- Pamrihé dèn èringi.

--- Tinurutan kang kinayun.

--- Kèhing janma cinacat.

--- Anggêpé wus maha suci.

--- Wong mangkono yèn kadurus têmah

      rusak.

3.

--- Marmané para satriya.

--- Kang padha ambêg utami.

--- Ingapura sarjuningrat.

--- Ngénaki tugasé sêsami.

--- Ujaré kuna nguni.

--- Yèn ana satriya agung.

--- Darbé ambêg mangkana.

--- Hyang Suksmaya nugrahani.

--- Kang dêrajat uripé nyrambahi praja.

4.

--- Lah êndi para satriya.

--- Darajaté kaya iki.

--- Kawéntar kéntar praningrat.

--- Wakèh-walèh wong winêling.

--- Marang sudarma nguni.

--- Saiki kang lagi kombul.

--- Drajating kasatriyan.

--- Sapraja mung siji iki.

--- Antarané momot-amoting wardaya.

( Pralambang patrap ala kalawan bêcik ).

---* II. Lambang Praja  : *---

    Lambang Praja, têgêsé prasêmoning nêgara, nanging sing dipralambangi Ratuné.

Lambang Praja iku uga yasané Pujangga.

     Lambang Praja kang kêrêp kêprungu ana ing cêcaturan, cacahé ana 18 ( wolulas ) warna, yaiku :

    1. Catur rana sêmuné sagara asat :

       Iku pralambangé nagara papat kang tansah paprangan, yaiku :

Jênggala, Kêdhiri, Singasari, Urawan, kang nganti ngêsataké bandha nagara kanggo wragad paprangan.

Catur =  papat.  Rana =  pêrang.  Sagara = pêpindhané bandha nagara.

    2. Ganda kéntar sêmuné liman pêpéka :

       Iki pralambangé Ratu Pajajaran Sri Pamêkas.

Ganda kéntar  = pêpindhané ratu kang dilabuh, disédani ing banyu.

Kéntar = atêgês kéndhang ; kang bisa ngéndhangaké iku ilining banyu.

Liman pêpéka = ratu kang kurang ngati-ati, yaiku Ratu Pajajaran kang wêkasan ; tandangé nganti kêna disédani dèning ingkang putra yaiku Siyungwanara, sarana dilabuh ing kali.

  3. Macan galak sêmuné curiga kêthul :

       Pralambangé Ratu Majapahit.

Macan galak =  Pralambangé Ratu Kawasa.  Curiga = pralambangé para sêntana sakawulané.  Kêthul = ora lantip ing Kasusastran.

       Sang Prabu ing Majapahit Ratu Agung, émané para putra santana sakawulané padha kêthul marang kawruh Kasusastran.

  4. Lunga pêrang putung watangé :

         Pralambangé para Ratu Demak.

Lunga pêrang = pralambangé Sultan Dêmak mêrangi nêlukaké para Adipati kang isih agama Budha, binantu para Wali.

Putung watangé = pralambangé akeh Wali kang tumêka ing séda.

  5. Lêlungan datan kongsi bêbasahan,

      kasêlak kampuhé bêdhah :

      Pralambangé Sultan Hadiwijaya utawa Jaka Tingkir ing Pajang.

Alêlungan = pralambangé wong jumênêng Ratu.

Datan kongsi bêbasahan = durung nganti nêmu wibawa.

Kasêlak kampuhé bêdhah = kasêlak séda.

       Jaka Tingkir olehé jumênêng Ratu durung nêmu mukti  kasêlak séda.

  6. Sura kalpa sêmuné lintang sinipat :

       Pralambangé Panêmbahan Sénapati ing Mataram.

Sura = kêndêl,  Kalpa = sêsupé, ali-ali.  Lintang sinipat = lintang karainan, pralambangé Panêmbahan Sénapati séda.

       Kangjeng Panembahan Senapati olèhé nêlukaké para Adipati kang sêtya tuhu marang Sultan Pajang mung abandha kêkêndêlan, tanpa nganggo  wadya-bala akèh.

Nanging durung nganti rampung olehé nênêlukaké para Adipati mau wis kêsêlak séda.

  7. Kêmbang sémpol sêmuné lêbé

      kêkêthu :

      Pralambangé Sultan Séda Krapyak lan Sultan Agung.

Kêmbang sémpol = kêmbang tunjung, kêmbang têraté, pralambangé Ratu.

Lêbé = atêgês kayim, kaum, pralambangé wong kang ngêmên-êmênaké nglakoni agama Islam.

Kangjêng Sunan Séda Krapyak lan Kangjêng Sultan Agung iku padha sênêng ulah kasantrèn, mungkul marang agama Islam.

  8. Kalpika sru sêmuné kanaka putung :

       Pralambangé Kangjêng Mangkurat Têgalarum.

Kalpika sru =  ali-ali sêsak, pralambang ora loboking panggalihing Kangjêng Sultan.

Kanaka putung = kuku putung, pralambangé para andêl-andêlé nêgara akèh kang nêmahi séda, amarga kapatrapan paukuman dèning Kangjêng Sultan, saking siyané Kangjeng Sultan mau.

  9. Layon kèli sêmuné satriya brangta :

        Pralambangé Ingkang Putra Kangjêng Sultan Têgalarum.

Layon kèli =  layon kang kéndhang, pralambang layoné Kangjêng Sultan Têgalarum.  

Satriya brangta = satriya susah, sungkawa, yaiku Ingkang Putra Kangjêng Sultan Têgalarum mau, amarga jumunêngé Ratu lagi ana sajroning nandhang sungkawa, jalaran lagi ndhèrèk lolosé Ingkang Rama.

10. Gunung kêndhêng sêmuné kênya

       musoni :

        Pralambangé K. Sunan Pakubuwana I.

Gunung kêndhêng =  gunung dawa, pralambangé K. Sunan jumênêngé Ratu wis sêpuh.

Kênya musoni = prawan ngrêsiki kapuk, pralambangé K. Sunan ing atasé wis jumênêng Ratu kok isih manggalih barang sing rèmèh.

11. Lung gadhung sêmuné rara nglikasi :

       Pralambangé K. Sunan Mangkurat, putra K. Sunan Pakubuwana I.

Lung gadhung = pupusing gadhung, pralambangé K. Sunan Mangkurat sarwa sêmbada, sarwa prigêl.

Rara nglikasi =  prawan ngikal bênang, pralambangé K. Sunan rusuh tindakané marang wanita ( thukmis ).

12. Gajah mêta sêmuné têngu....:

        Awas !   Titik-titik saburiné têmbung " têngu " ora kêna diisèni.

Pralambangé K. Sunan Pakubuwana II.

Gajah mêta =  gajah nêpsu bangêt, gajah ngamuk, pralambangé K. Sunan kinéringan dening para ratu ngamanca.

Sêmuné têngu .....=  pralambangé K. Sunan barêng ana mungsuh nêkani, panggalihé cilik ( mung satêngu ), mundhut marang Pranagari ( Madura ), sarana nggarwa putra putriné Sang Adipati Pranagari ( Madura ).

13. Panji loro sêmuné Pajang-Mataram :

        Pralambangé ana Ratu loro yaiku : K. Sunan Pakubuwana III lan K. Sultan Hamengkubuwana I ( K. Pangéran Mangkubumi ).

14. Rara ngangsu randha loro anututi 

       pijêr atukar :

        Pralambangé ana satriya oncat saka praja, ditututi Ratu loro, nanging sing nututi pijêr tukaran ( congkrah ).

Yaiku jaman K. Pangéran Mangkubumi lan R. M. Said madêg suraning Panggalih., kang wêkasané K. P. Mangkubumi jumênêng Sultan Hamengkubuwana I lan R. M. Said jumênêng mêngkoni tanah Sukawati.

15. Tan kobêr apêpaès amangun sinjang :

      Pralambangé Kangjêng Sunan Pakubuwana IV, lan Kangjêng Sunan Pakubuwana V.

Tan kobêr pêpaès = ora kobêr ndandani utawa mranata nagara.

Mangun sinjang = pralambang mranata nagara, marga sajroné K. Sunan Pakubuwana IV lan K. S. Pakubuwana V akeh prakara lan akèh rêribêd.

      

16. Kalabêndu sêmuné Sêmarang lan

      Têmbayat :

        Pralambangé Kangjêng Pangéran Dipanagara nalika madêg suraning panggalih nganti klakon pêrang mungsuh Kompeni.

Kalabêndu = jaman nêpsu, wêktu muntab utawa duka, ya bênduné K. P. Dipanegara.

Sêmarang = pralambangé wadya-bala Kompêni.

Têmbayat = pralambangé wadya-balané Kangjêng Pangéran Dipanêgara.

17. Tunjung putih sêmuné pudhak 

       sinumpêt :

         Pralambangé ana Ratu adil akêdhaton ing Kêtangga.

Tunjung putih = kêmbang traté warna putih, lambangé kasucian, kaadilan.

Pudhak = kêmbang pandhan  warna putih, lambang satriya suci bêbudèné.

Sinumpêt = diwalik, dijungkir, lambang satriya kang ora katon satriya ( ora nudhuhaké kasatriyané ), yaiku satriya kang sadurungé jumênêng Ratu kocap Satriya kêsampar-kêsandhung.

18. Gandrung-gandrung ing lêlurung,

       andulu gêlung kêkêndhon ; kêris

       parung tanpa karya, êdolên tukokêna

      ulêng-ulêng campur-bawur :

         Pralambangé tanah Jawa ( Nuswantara ) sawusé têkan gêmah-ripah, raharja, murah kang sarwa tinuku, tulus kang sarwa tinandur.

Kêris parung tanpa karya = kêris kang mawa êluk ora ana kanggoné, lambangé gêgaman-gêgaman wus ora ana kanggoné, utawa ora dipêrlokaké amarga wus aman, tata, titi, têntrêm.

Êdolên tukokêna ulêng-ulêng campur-bawur =  keris parung kon ngêdol, tukokaké kêmbang sing wangi-wangi ; lambang wong-wong wus wayahé sênêng-sênêng.

---* III. Lambang Dhukun : *---

       Dhukun kang sêpi ing pamrih, kang ora ngalap opah, sing akèh-akèh pêng-pêngan.

 (  Ing taun likuran, sadurungé taun 1930, ing bawah Sala ana Dhukun kang pêng-pêngan asma Kyai Bêdor.

Uga ing Bandung ya ana asmané Raden Sasrakartana ). 

         Dhukun kang pêng-pêngan iku akèh kêtatalané, lumrahé sathithik gunêmé.

Yen nglairaké panêmuné sing gêgandhéngan karo kahananing wong-wong kang njaluk pitulungan marang dhèwèké, têrkadhang iguh-pratikêlé dikandhakaké sarana pralambang, ora dikandhakaké wêwantahan.

~~ Kayata :

1. 

Yèn dhukun préntah supaya sing disuwunaké bisa kalêksanan ( nyuwun jampi supaya sing lara énggal mari ), Dhukun mau mêsthi nyêbutaké, wêdhakana " banyu adas-pulawaras ".

       Awèh wêruh mênawa sing lara bakal énggal waras.

2. 

Yèn Dhukun préntah supaya sing lara wêdhakana " gêgodhongan kang isih ênom ",  pratandha awèh sasmita lamun sing lara ora bisa katulungan, kulawargané supaya mupus.

3. 

Yèn Dhukun préntah supaya sing lara wêdhakana godhong " bayêm ", pratandha awèh sasmita lamun sing lara énggal mari, kulawargané ora pêrlu was-sumêlang, atiné kon sing ayêm.

---* IV. Lambang  Sasmita  : *---

      Pralambang kang diarani sasmita, kêrêp tinêmu lan kêprungu ana ing gêndhing lan têmbang, yaiku kang lumrahé diarani : sasmitaning gêndhing utawa têmbang.

a. Sasmitaning  Gêndhing  :

      Ana ing Sêni Padhalangan ( wayang ), yèn dhalang ngabani marang niyaga njaluk gêndhing apa baé, préntahé dhalang marang niyaga ora dilairaké ing sawantah, nanging kanthi sinamun ing pasêmon kang diarani " sasmita ".

~~~ Kayata :

1. 

Gamêlan lagi mênêng, dhalang lagi crita.  Dumadakan kêprungu wicarané dhalang kanthi swara santak : " Ora kaya miyosé Ratu Sabarang Sang Prabu Dasamuka ; kiprah-kiprah pating galidrah para wadya-bala danawa kang ndhèrèkaké !"

      Maksudé  : Dhalang ngabani niyaga, supaya nabuh gêndhing " Béndrong ".

Amarga joged kiprah iku uga diarani béndrong.

2. 

Yèn kêprungu wicarané Dhalang mangkéné : " Tindakira Radèn Janaka sarimbit lan Dèwi Wara Sêmbadra, tansah akêkanthèn asta tan kêna bênggang sanyari ".

      Maksudé Dhalang préntah marang niyaga supaya nabuh gendhing " monggang " utawa gendhing " Bondhèt ".

3. 

Yèn Dhalang ngucap  : " Jlêg têdhak saking dhampar kêncana, Sang Prabu anyampar ponang canéla ; gugup sakathahing para manggung-kêtanggung myang parêkan-cèthi, piyak ngarsa tangkêping wuri ".

       Maksudé Dhalang njaluk gendhing Ayak-ayak.

4. 

Manawa Dhalang ngucap mangkéné : " Lakuné duta panglawung gugup gap-gapan, mlayu-mlayu pindha binuru sardula ". 

         Maksudé Dhalang njaluk unining gamelan " Playon/Srêpêgan ".

5. 

Yen Dhalang nglairaké têtêmbungan mangkéné : " Miyosé Sang Bêgawan ing pacrabakan, dèn dhèrèkaké para cantrik, manguyu-jêjanggan, katon saiyêg-saéka praya tan ana suwala ing karsa ". 

       Maksudé Dhalang njaluk gendhing " Rajaswala ".

        Kajaba kang lumrah kêprungu ana ing carita Padhalangan, ana manèh sasmitaning gêndhing kang kaprah kêprungu ing Panêmbrama, kang diiringi gamêlan.

       Dunungé sasmita ana ing wêkasaning gatrané têmbang Gêdhé, Têngahan, Macapat kang kanggo mbawani Panêmbrama.

~~~ Tuladha :

 I. Bawa Tembang Gedhé Rêtnamulya

     Pl. Br :

--- Sukèng driya, kadya manggih rêtna

     mulya.

--- Para siswa S.G.A. ing Surakarta.

--- Tur pambagya Panêmbrama mring

     paduka.

--- Binarung ing gêndhing Ladrang 

    Sriwidada.

II. Bawa Têmbang Gêdhé Mustikèngrat 

    Sl. 9 :

--- Mustikèngrat, purwakaning, cakêpan 

    Panêmbrama.

--- Para siswa, S.G.A. ing, asrama 

    Surakarta.

--- Sung pambagya, basukyarja, widada 

    trus wardaya.

--- Dé paduka, kasdu sudi, sung tandha 

    Srihascarya.

~~~ Katrangan :

     Ing tuladha romawi I wêkasan bawa ana têmbung Ladrang " Sriwidada ".

Maksudé ngabani marang para among pradangga ( niyaga ), awèh wêruh sarana sasmita yèn satibaning Bawa kudu ditampani gêndhing Ladrang Sriwidada.

     Ing tuladha rimawi II wêkasané bawa ana têmbung " Srihascarya ", iku maksudé nyasmitani para niyaga, ing pungkasaning Bawa têrus ditampani " Ladrang Srihascarya ".

b. Sasmita Tumrap ing Tembang  :

  " Wong Jawa iku ênggoning sêmu ".

Mangkono têtêmbungan kang kêrêp kêprungu.

     Sêmu, pasêmon, pralambang, pralampita, têgêsé : " pitudhuh kang ora cumêplos, wêtuning karêp kang kawêdharaké sarana sasmita, kanthi têtêmbungan kang sinamun.

      Kasusastran Jawa ing jaman kuna, luwih-luwih karangané para Pujangga, akèh kang isi prasêmon-prasêmon utawa pralampita.

      Para pangripta dhèk jaman kuna carané mêdharaké cipta-ripta, lumrahé sinawung ing pralambang utawa prasêmon kang angèl ditlusur surasané.

       Nanging tumrap wong Jawa kang lêbda marang Kasusastran Jawa, kang landhêp pangrasané marang éndahing basa, adaté uga lêbda marang ulah-kridhaning pralampita.

       Buku-buku Kasusastran kang sinawung ing têmbang babaran jaman kuna, prasasat ora ana kang nyêbutaké jênêngé pupuh kanthi cumêplos.

Kabèh pupuh utawa têmbang, jênêngé sinamun ing prasêmon kang ing jaman saiki lumrahé diarani " ukara sasmita jênênging têmbang ".

         Dunungé ukara sasmita jênênging têmbang ana wêrna loro, yaiku :

--- a. 

Sasmita ing bêbukaning pupuh :

     Isiné nudhuhaké jênêngé pupuh iku.

--- b. 

Sasmita ing wêkasaning pupuh :

     Isiné pitudhuh arané " pupuh candhaké ", yaiku jênêngé pupuh ing salêbaré pupuh iku.

~~ Tuladha :

--- a. 

Sasmita ing bêbukaning pupuh :

1.

--- Mamèt prana rèh " kawuntat ".

--- Kang winangun nalikanira nguni.

--- Sang pra Kawi Wali wolu.

--- Mrih harja wuryèng praja.

--- Pinitaya déra Kangjeng Sang aPrabu.

--- Sri Wasésa ing Bintara.

--- Pinilala murwèng wangsit.

( Lambang praja M. Ng. Mangunwijaya ).

2.

--- " Manis-arum " sinawung langênsri.

--- Sru kawuryan pamudyaning raras.

--- Kang mulya pangrèh sarèhé.

--- Lir manik mandaya gung.

--- Brêmingrat wus winayang ing sih.

--- Sih wigunaning karya.

--- Akarya wulangun.

--- Wulanguning tama-harja.

--- Harjèng déya sinêmangkara suksmadi.

--- Pangèsti murwèng sastra.

( Langêndriyan I, Balai Pustaka ).

3.

--- " Kasmaran " ingkang pinuji.

--- Luputa ing ila-ila.

--- Dèn dohna tulak-sariké.

--- Ngétang sagunging lêlêmbat.

--- Kang karèh Goplêm ika.

--- Dhêmit alit-alit sadarum.

--- Pan dédé dhêmit pra raja.

( Pêtikan Kidung ).

~~ Katrangan :

     Ing tuladha no. 1 têmbung " Kawuntat " iku têgêsé kawuri, kêpungkur.

Yèn mangkono iku no. 1 arané têmbang " Pangkur ".

     Ing tuladha no. 2 têmbung " Manis " têgêsé lêgi.

Barang kang ana sesambungané karo rasa lêgi iku jasading " gula ".

Yèn mangkono no. 2 iku arané têmbang " Dhandhanggula ".

      Ing tuladha no. 3 têmbung " Kasmaran " linggané asmara.

Yèn mangkono no. 3 iku arané têmbang " Asmaradana ".

--- b. Sasmita ing wêkasaning pupuh :

1. Pocung ( Wulangrèh Pakubuwana IV ).

--- Éwuh têmên babo wong urip puniku.

--- Apan nora kêna.

--- Kinira-kira ing budi.

--- Arang mantêp " wijiling " basa raharja.

2. Mêgatruh ( Wulangrèh Anggitan

     Pakuwuwana IV ).

--- Tulisané ing Lohkilmakpul rumuhun.

--- Pêpancèn sawiji-wiji.

--- Tan kênå owah sarambut.

--- Tulising badan puniki.

--- Aja " mundur " ing pakéwoh.

3. Sinom ( Arjunasasrabahu R. Ng.

    Sindusastra ).

--- Bedhahé nagri Ngayodya.

--- Para Mantri kèh umiring.

--- Ngungsi nèng wukir Dandaka.

--- Iku carita mangsuli.

--- Mangkana kang winarni.

--- Rahwana ingkang ngadatun.

--- Anêng nagri Ngayodya.

--- Sawadya-balanirèki

--- Anggung dènnya pêpara " anganthi " 

     bala.

~~~ Katrangan :

      Ing tuladha no. 1 wêkasané muni " wijiling ", iku sasmitané têmbang " Mijil ".

Yèn mangkono karêpé pupuh salêbaré pupuh Pocung, gantiné pupuh " Mijil ".

         Ing tuladha no. 2 wêkasané muni " mundur ", iku sasmitané têmbang " Durma ".

Yen mangkono karepé pupuh salêbaré Mêgatruh iku nyandhak pupuh Durma.

         Ing tuladha no. 3 wêkasané muni " anganthi " linggané kanthi, iku sasmita têmbang Kinanthi.

Yèn mangkono karêpé pupuh salêbaré Sinom iku nyandhak pupuh Kinanthi.

 ~~~ Ringkêsé :

  1. Dhandhanggula = 

      Sarkara,  manis, madu, artati, 

      dhandhang, gula, gagak, kaga krêsna.

  2. Sinom =  

      Taruna, srinata, ronkamal, pangrawit,

       logondhang, anom, wèni.

  3. Asmaradana = 

      Kasmaran, asmara, kingkin, brangta,

      brangti.

  4. Kinanthi = 

      Kanthi, gandhèng, kanthèt.

  5. Pangkur = 

      Wuntat, wuri, yuda, kanaka, lan

      têmbung kang mawa wanda " kur ".

  6. Durma = 

      Mundur, lan têmbung kang mawa 

      kêcap " dur ".

  7. Mijil = 

      Wiyos, wijil, wêtu, rarasati, sulastri.

  8. Maskumambang = 

      Timbul, kéntar/kèntir, kumambang.

  9. Pocung =  

      Kaluwak, ancung, lan têmbung kang 

      mawa wanda " cung ".

10. Jurudêmung =  

      Juru, mung.

11. Wirangrong = 

       Mirong, wirang.

12. Balabak = 

      Klêlêp, kêblabak.

13. Gambuh = 

      Êmbuh, gambuh, jumbuh, kambuh.

14. Mêgatruh = 

      Pêgat, duduk, truh.

15. Girisa = 

      Giris.

Tambahan bab sasmitaning têmbang :

  -**  D H A N D H A N G G U L A  **-

1.

--- Jumuwah Pon wêktu wèh " mêmanis ".

--- Sangalikur lèking wulan Jawa.

--- Madilawal taun Éhé.

--- Candra sêngkala nuju.

--- " Wohing Slira Ngèsthi Sajati ".

--- Pêpèngêting pahargyan.

--- Kursus para Guru.

--- K.L.P.S.G.B. kita.

--- Purwarêja kang kapisan amungkasi.

--- Dhuk dinadar widada.

2.

--- Saking siswa kakung miwah putri.

--- Klas sakawan namung kalih dasa.

--- Kang lulus sanga cacahé.

--- Tambah nêm kèhing pétung.

--- Saka jaba lulus satunggil.

--- Gunggung nêmlikur siswa.

--- Sapuluh kang lulus.

--- Para tamu kang mahargya.

--- Sung sasanti dadia têpa-palupi.

--- Panuntuning pra kanca.

3.

--- Kang samangké taksih êngkah-êngkih.

--- Kursus soré saminggu ping lima.

--- Tang ngrasa sayah slirané.

--- Telasing tutup taun.

--- Mugi antuk nugraha sami.

--- Klakon mungkasi karya.

--- Lêstari trus tulus.

--- Dadi samangsa dinadhar.

--- Tètèrané têtêpa tatas mrantasi.

--- Sêpi rasa kuciwa.

( Cuplikan : Panitya Pamaharja Siswa K.L.P.S.G.B. Purworejo ).

       ---* Lambang  Liyané : *---

       Kajaba lambang-lambang kang wis kasêbut ing dhuwur, isih ana kang kêna kaéwokaké lambang utawa pralambang, kayata :

1. Lambang Nêgara :

       

       Lambang Nêgara Indonesia, awujud pêpêthaning Garudha mawa tulisan " Bhinêka Tunggal Ika " kang surasané  : sanajan manéka warna, nanging manunggal.

     Garudha iku têtungguling bangsa manuk, kêna diarani ratuning sakabehé bangsa manuk.

      Garudha ora wêdi ing baya-pakéwuh.

Yèn golèk pangan utawa darbé sêdya apa baé, ora mundur kang marga katêmpuh ing prahara utawa pancawora.  Ora gêlêm murungaké sêdya kang marga ana sindhung-riwut aliwawar.

          Iku pralambangé bangsa Indonésia kang bangêt trêsnané marang kamardhikan.

Sênajan urip mardhika iku ora gampang, kudu wani rêkasa, ora dadi apa, janji têtêp mardhika.

           Bangsa Indonésia iku kadadéan saka kumpuling golongan-bangsa warna-warna.

Sênajan mangkonoa bangsa Indonésia têtêp bisa manunggal.

2. Kangjêng Sultan Agung nggarwa 

    Nyai Rara Kidul :

       Nyai Rara Kidul iku manut dêdongéngan, kang ngratoni Sêgara Kidul, kang dunungé ana ing sakidulé Tanah Jawa, kang lumrahé diarani Samodra Hindhiya.

         Samodra kasêbut iku jêmbar bangêt.

Jêmbaring Sêgara Kidul iku pralambangé " jêmbaring panggalihing Kangjêng Sultan Agung.

          Kangjêng Sultan Agung nggarwa Nyai Rara Kidul, iku pralambangé Kangjêng Sultan Agung pênggalihé " jêmbar pindha Samodra Kidul ".

Maksudé sugih samodra pangaksama, ora gampang duka.

3. Tembang Mêgatruh :

 --- Sigra milir kang "gèthèk sinangga bajul ".

--- Kawandasa kang njagèni.

--- Ing ngarsa miwah ing pungkur.

--- Ing kanan miwah ing kèring.

--- Sang gèthèk lampahnya alon.

~~~ Katrangan :

      

          Bajul kang nyangga gèthèk kang dititihi Radèn Jaka Tingkir kasêbut ing têmbang, iku dudu bajul saluguné, nanging ngèmpêri têtêmbungan kang ing jaman saiki kêrêp diucapaké dening wong-wong " bajul buntung ".

          Mangkono uga têmbung " gèthèk " iku dudu gèthèk saluguné.

4. Sapérangan pituturé Ramawijaya

    marang Wibisana ( sinawung têmbang

    Mijil ) :

--- Damaring praja ja mati-mati.

--- Sadêging kaprabon.

--- Aywa kandhêg madhangi jagadé.

--- Mangka panariking rèh sayêkti.

--- Ing pati pinanggih.

--- Kautamèng Prabu.

        Manawa diiji-iji maknané mangkéné:

--- Damar = diyan, maknané ati utawa pikir.

--- Praja = nagara, awak.

--- Sadêging kaprabon = salawasé keprabon isih madêg.

--- Aja kandhêg madhangi jagadé = aja lèrèn-lèrèn ulah kabêcikan.

--- Mangka panariking rèh sayêkti, ing pati pinanggih kautamèng Prabu = minangka pambudidaya, supaya patiné bisa nêmu utama.

Wong kang salawasé urip tansah ulah kabêcikan, tansah nindakaké bakti-darma, tartamtu matiné nêmu kamulyan.

       Têmbang Mijil kasêbut dhuwur iku kêna kagolongaké " Suluk " kang isi ngèlmu gaib.

5. Lambang kang gêgayutan karo warna :

  1. Abang = 

       Kuwanèn, kuwat, ora sabaran.

  2. Putih = 

      Suci, masa bodho, ngalah.

  3. Biru = 

      Sêtya-tuhu, gampang owah.

  4. Ijo = 

      Pengarêp-arêp, baud omong, 

      dhêmên nglucu.

  5. Kuning = 

      Gugupan, pêlit / cêthil, sênêng ijèn

      ( Eropah = gêthing ).

  6. Ireng = 

      Antêng, kuat, sêpi.

  7. Jambon = 

       Isin, ngati-ati.

  8. Coklat = 

      Jujur, alus, manut.

  9. Ungu = 

      Dhêmên pamèr, sombong.

10. Orange = 

      Samadya.

11. Klawu =  

      Ora pêrduli.

                         --- wjg ---

------> ana candhaké : 

          BAB : BASA PEPRENÉSAN

          XI. 33. B. 23.

       

      

Wacan Saterusé

IX. No. 40. D. 2. TULADHA WICARA KAWÊDHAR PAHARGYAN PAWIWAHAN ( BAB : DASA NAMA TÊMBUNG KAWÊDHAR )

 Tuladha Wicara Kawêdhar Pahargyan Pawiwahan 40 :

Dasanama Têmbung Kawêdhar :

      Bab " DASA NAMA " uga bakal kapacak ana ing KASUSASTRAN  mirsanana nomêr Romawi XI. No. 23. B. 13.

       Dasanama iku ngandhut wêrdi :

Dasa   = 10.

Nama = jênêng.

       Têmbung ing ndhuwur mau, maksudé " Têmbung-têmbung kang padha têgêsé ".

~~~ Kayata :

Abjad : A :

  1. Abang  ---> 

      rêkta, abrit, mirah.

  2. Aku  ---> 

      amba, ingong, ingwang, ulun, ingsun, 

      kawula, patikbra, manira, robaya.

  3. Allah ---> 

      Hyang Widhi, Hyang Manon, 

      Hyang Murbèng Jagad, Hyang Maha 

      Kawasa.

  4. Alus ---> 

      mêrdu, mardawa, tanu.

  5. Ambêgan --->

      huswa, napas, swasa, huswasa.

  6. Anak ---> 

      suta, sunu, siwi, putra, atmaja, wéka, 

      tanaya.

  7. Angin ---> 

      sindhung, riwut, bayu, bajra, samirana, 

      wirayang.

  8. Asor ---> 

      sudra, ina, nistha, papa.

  9. Ati ---> 

      prana, driya, tyas, kalbu, galih, 

      wardaya  bala.

10. Awak ---> 

      angga, salira, sarira, badan, lingga, 

      raga,  angga, dhiri.

11. Awan ---> 

      rina, rahina, siyang.

Abjad  : B :

12. Bagus ---->

      sigit, rêspati, pêkik, jênthara.

13. Banyu ---->

      tirta, wé, hèr, warih, sindu, udaka, jala, 

      ranu, jahnawi.

14. Bapa ---->

      rama, yayah, sudarma.

15. Bêcik ---->

       adi, luhung, tama, éndah, èdi, yogya, 

       pèni.

16. Béda ---> 

      bèntên, wanèh, bênèh, séjé, liya, paé.

17. Bêngi ---> 

      ratri, dalu, wêngi.

18. Bojo ---> 

      kucumbi, sémah, garwa, somah, 

      kalulut.

19. Bumi ---> 

      pratala, bantala, pratiwi, kisma, 

      buwana, mandhala.

20. Bungah --->

      lalita, harsaya, trustha, énggar, girang, 

      wijah, gumbira, sênêng.

Abjad : C :

21. Cangkêm -----> 

       tutuk, lisan, nana, waktra.

Abjad : D :

22. Dhampar ----> 

      amparan, padmasana, palangka, 

      patarana.

23. Dhéwé ----->

       pribadi, anggana, priyangga, juga.

24. Dhuwit ------> 

       arta, ardana, picis.

25. Dina -------->

      ari, wara.

Abjad : Ê/É :

26. Êmas -----> 

       rukma, rukmi, lancana, kêncana, jené.

27. Éndah ----->

      rêsmi, listya, raras, wicitra.

Abjad : G :

28. Gawé ------> 

       kirtya, kardi, karti, yasa, karya.

29. Gêni ------> 

       agni, api, latu, dahana, brama,

       pawaka, bahmi.

30. Gulu ------> 

       jangga, lungaya, tênggak.

31. Gunêm ------> 

       wuwus, wacana, ujar, wicara,

       sabda, ngling.

32. Gunung -----> 

       wukur, ardi, giri, abcala, parwata,

       arga, prabata, aldaka.

Abjad : I :

33. Ibu -----> 

       biyung, biyang, umi, wibi, 

       réna, puyêngan.

34. Ijo ------> 

       wilis, ijêm.

35. Ilat ------>

       lidhah, jihwa.

36. Intên ------> 

       rêtna, sotya, nila, kumala, manik.

37. Irêng ------> 

      langking, krêsna, cêmêng.

38. Irung ------>

      parsana, grana, nasika.

Abjad : J :

39. Jagad ------>

       ndonya, janaloka, marcapada, lam, 

       rat, buwana,manuswapada.

40. Jênêng ------> 

       asma, aran, nama, wêwangi, kêkasih, 

       jêjuluk, pêparab, awasta, sêsilih,

       bêbisik, têngran, sambat.

Abjad : K :

41. Kabèh ----->

      sanggya, sagung, sawêgung, sadarum.

42. Kasmaran ------>

       kasêngsêm, kayungyun, kédanan, 

       gandrung, wuyung, wulangun, turida.

43. Katon ---> 

      kawistara, kasatmata, kèksi, kaèksi

      kèngis, kawuryan, kawangwang.

44. Kaya ---->

      kadya, lir, kadi, pindha, yayah, péndah.

45. Kêmbang --->

      kusuma, puspa, puspita, padma,

      sari, sêkar.

46. Kêris ------> 

      dhuwung, curiga, wangkingan,

      katga, suduk, patrêm.

47. Kondhang ---> 

      misuwur, kaloka, kawéntar, kasusra, 

      kasub, kongas, komuk, kombul, 

      kajanapriya, kaonang-onang.

48. Kongkonan -----> 

      duta, caraka, cundhaka, gandhèk.

49. Kulit ----> 

       kusika, kumara, carma.

50. Kuning ----> 

       pita, jênar, punar, gadhing.

51. Kuping ----->

      karna, talingan, karni.

Abjad : L :

52. Lambé -----> 

       lathi, bibir, kalpija.

53. Lan ---> 

       lawan, kalawan, kalayan, tuwin, 

       saha, miwah, sarta, myang.

54. Lanang ----> 

       priya, jalu, jalêr, kakung.

55. Langit ---> 

      akasa, awiyat, tawang, dirgantara, 

      gêgana, antariksa, jumantara, ambara.

56. Lara ------>

      sakit, gêrah, wikara, rapuh, riga, 

      agring, marana.

57. Layang ---->

      nawala, kintaka, pustaka, patra, 

      walgita, wilapa, sêrat.

58. Lawang ----->

      wiwara, dwara, kori, kontên.

59. Lintang ---> 

      kartika, taranggana, bintang, wintang, 

      sudama.

60. Lunga ---> 

      méntar, médra, linggar, anis, anglês.

61. Lungguh ---> 

      lênggah, sila, satata, pinarak.

Abjad : M :

62. Mata ---> 

      mripat, aksa, èksi, soca, caksa, nétra.

63. Mati ---> 

      lalis, léna, palastra, antaka, pralaya, 

      murud, séda, pêjah.

Abjad : N :

64. Nalika -----> 

      rikala, kala, tatkala, dhuk.

65. Nganggit ---> 

      angripta, angrumpaka, anggubah, 

      anukarta, anggupita, nawunggita.

66. Nyêmbah --->

       ngaraspada, mangèstupada, 

       mangarcana.

67. Nyunggi ----->

      nuhun, mundhi, ngêmban.

Abjad : P :

68. Pakurmatan --->

      astuti, pangastawa, panakrama, 

      kastawa.

69. Pamulangan --->

      pawiyatan, pracabakan, kartawaran.

70. Panêngah --->

      pamadya, pamadé, wirun.

71. Pangan ----->

      boja, boga, baksa, bukti.

72. Pangarêp ---> 

      pangarsa, pangayun, pramuka, 

      pramugari, pangajêng, krêtawadana.

73. Paturon ----->

      pagulingan, tilam, gupit, palêrêman.

74. Pawèh -----> 

      wilasa, nugraha,parman, pitêdhan.

75. Pintêr ---> 

       nimpuna, widagda, guna, putus, 

       wicaksana, wignya, lêbda, limpat, 

       bontos, buntas.

76. Pitutur ---> 

      warsita, warah, wursita, darma, 

      wasita, wuruk.

77. Prawan ----->

      rara, kênya, dara.

78. Putih -----> 

      séta, dawala, pêthak, pingul.

Abjad : R :

79. Rai ----->

      pasuryan, praupan, muka, wadana.

80. Ratu ---> 

      aji, dipa, raja, nara, naréndra, nararya, 

      naranata, buminata, maharaja, prabu.

81. Rêmbulan --->

      wulan, sasi, candra, badra, basanta, 

      kirana, soma, sitorêsmi, sitakara, 

      sasadara.

Abjad : S :

82. Sadulur ----->

       kadang, warga, wandawa, jalu, 

       sadhèrèk, sudara.

83. Sagara ---> 

       samodra, jalanidhi, jaladri, tasik,

       udadi, sagantên.

84. Sandhangan ---> 

       busana, panganggo, agêm-agêman, 

       wastra.

85. Sikil ----->

       suku, pada, samparan, sampéyan.

86. Sirah --->

       murda, mustaka, utamangga, kumba, 

       kêpala, ulu, thothok, pathak,  

       êndhas, raksi.

87. Slamêt ----->

       sugêng, basuki, rahayu, raharja, 

       yuwana.

88. Srêngéngé ----->

       rawi, radité, raditya, bagaskara, surya, 

       arka, bagaspati, pratanggapati.

Abjad : T :

89. Tangan -----> 

       asta, lungayan, buja, bujaka.

90. Turu -----> 

       guling, néndra, tilêm, saré, mrêm.

91. Tuwa -----> 

       wrêdha, sêpuh, jimbun.

Abjad : U :

92. Untu ------>  

      dênta, danta, waja, udaka.

Abjad : W :

93. Wadon -----> 

       wanita, dyah, juwita, wanodya, 

       pawèstri, dayinta, rini, putri.

94. Wangi ------> 

       amrik, arum, sumrik, wida.

95. Waras -----> 

       saras, mari, waluya, pulih, dhangan.

96. Wêktu ------> 

      wayah, wanci, wêkdal, kala, mangsa, 

      ungsum.

97. Wêruh ------>

      anon, uninga, wikan, upiksa, upiksi, 

      udani, wrin.

98. Wêtêng ----->  

      padharan, garba, udara.

99. Wong -------> 

      tiyang, jalma, janma, nara, jana, 

      manungsa, manusa, manuswa.

~~~ Tambahan :

--- Biru ------>  

     nila, maya, bintulu.

--- Araning Dina  :

1. Ngahad

2. Sênèn

3. Sêlasa

4. Rêbo

5. Kêmis

6. Jêmuwah

7. Sêtu

--- Araning Pasaran :

1. Lêgi -----------> Manis

2. Pahing -------> Jênar, Abritan

3. Pon ------------> Palguna, Kuningan

4. Wagé ---------> Cêmêngan

5. Kliwon -------> Kasih

--- Araning Sasi :

  1. Sura

  2. Sapar

  3. Mulud

  4. Bakda Mulud

  5. Jumadil awal

  6. Jumadil akhir

  7. Rêjêb

  8. Ruwah

  9. Puasa

10. Sawal

11. Dulkangidah

12. Bêsar

--- Araning Tahun :

1. Alip

2. Éhé

3. Jimawal

4. Jé

5. Dal

6. Bé

7. Wawu

8. Jimakir

--- Araning Windu :

1. Windu Adi --------------> linuwih

2. Windu Kunthara -----> ulah

3. Windu Sangara ------> banjir

4. Windu Sancaya -----> srawung

--- Araning Kéblat :

1. Wétan ---------> purwa

2. Kidul -----------> daksina

3. Kulon ----------> pracima

4. Lor --------------> utara

--- Araning Rasa :

1. Kêcut --------> amia

2. Lêgi ----------> manis

4. Pait ----------> tikta

                      --- wjg ---

---> ana candhaké : 

      X. BAB. KABUDAYAN.

Katrangan :

Sadèrèngipun Adi-cara Pawiwahan sarta Pahargyan langkung rumiyin kawontênakên LAMARAN.

Déné tuladhanipun wicara, mirsanana sêratan ing angka RUMAWI :  XVI.

TATA-CARA ADAT LAMARAN.

Wacan Saterusé

IX. No. 39. D. 1. TULADHA WICARA KAWÊDHAR PAHARGYAN PAWIWAHAN ( BAB : WÊRDINING TÊMBUNG ING WICARA PAWIWAHAN )

 

Pratélan Wêrdining Têmbung  ing Wicara Pawiwahan :

Abjad : A :

  1. Adat      =

      tata cara kang lumrah.

  2. Adat-widiwitana  =

       tata cara paringing Gusti Ingkang 

       Linangkung.

  3. Aliman  =

      maha wikan, waskitha, ngêrti

      sadurungé.

  4. Amit  =

       kula nuwun, nuwun pangapuntên, 

       nyuwun sèwu, diucapaké yèn 

       rumangsa tumindak dêksura/murang 

       tata.

  5. Amit pasang aliman tabé ( tabik ) =

       nuwun sèwu, amatur salam 

       pakurmatan, kula nuwun aja dadi 

       atimu yèn aku ngêndhih ing 

       kawaskithan.

  6. Amparan =

      dhampar.

  7. Anorraga =

      andhap-asor, ngasoraké awak.

  8. Antiga =

      êndhog.

  9. Anuraga  =

      digdaya, kinasihan.

10. Asta    =

      tangan.

11. Astuti  =

      sêmbah, sêmbah-bêkti.

12. Asung   =

      awèh, wèwèh.

Abjad : B :

13. Bangkit    =

       bisa

14. Binandhunging karna  =

       kabar kang durung mêsthi bênêr, 

       gotèking won akèh, kêbarung.

15. Bokor    =

      arané wadhah kaya cêmung mawa 

      sikilan

16. Bombong    =

      sênêng, bungah, mantêp atiné.

17. Brangta    =

       kasêngsêm, kédanan.

18. Budaya   =

       budi, nalar, pangangên-angên.

Abjad : C :

19. Candra   =

       sasi, rêmbulan.

20. Cinandhi =

      dikubur, dipêpêtri, dipundhi-pundhi.

21. Cinandra  =

      dicritakaké sarana pêpindhan.

22. Céngkok  =

      pratingkah kang digawé-gawé murih 

      katon bêcik, êluking swaraning lêlagon.

23. Cumanthaka    =

      kumaki, kuwanèn, lumangkung.

24.Cundhaka  =

     utusan, kongkonan.

Abjad : D :

25. Dadya  =

      dadi, dados.

26. Dhomas  =

      wolungatus.

27. Dhuwung/wangkingan  =

      kêris.

28. Dodot/kampuh   =

      jarit amba lan dawa kanggo 

      pisowanan.

29. Dungkap   =

      mèh têkan ing...

30. Duta   =

      utusan ( cundaka )

31. Dwara  =

      kori, lawang, gapura.

Abjad : E :

32. Èmêng     =

      sêdhih, susah.

33. Èsmu      =

      sêmu, rada.

34. Èstha     =

      sêdya, cipta, pindha.

35. Èsthi    =

       yêkti  sêdya.

Abjad : G :

36. Gantya   =

      ganti, lintu, gantos.

37. Gati   =

       wigati, pêrlu.

38. Gawok  =

      gumun, ngungun.

39. Grahita  =

      panyananing batin.

40. Guna  =

      kaluwihan, kapintêran, watak.

41. Guna kaya  =

       pamblanjaning wong lanang marang

       bojoné.

42. Guru laki  =

       bojo lanang.

Abjad : H :

43. Hamêstuti   =

      ngêmban dhawuh.

44. Handulu   =

       handêlêng, mirsani.

45. Hangambar  =

      sumêrbak wangi, misuwur bangêt

      ( jênêngé ).

46. Hangambara  =

       mabur, ngambah awang-awang,

       lunga mrana-mrana.

47. Hangêmbani wuwus  =

      nglantaraké dhawuh ngandika, 

      nyulihi ngandika.

Abjad : I :

48. Ijab    =

      nikahan.

49. Ijabah    =

      diparêngaké, kêlakon panyuwuné.

50. Iladuni    =

       pêthèk, wêwêcan ( ngèlmu gaib ).

51. Ila-ila  =

       wewalêr.

52. Ila-ila ujaring para kina  =

       wêwalêr para luhur kang kudu 

       dièstokaké.

Abjad : J :

53. Jalanidhi   =

       sagara.

54. Jalu lan wèstri  =

       lanang lan wadon.

55. Jangga      =

       gulu.

56. Jatmika     =

       tansah nganggo trapsila, tata-susila.

57. Jatukrama  =

       jodho.

58. Jaya-jaya wijayanti   =

       luwih ngunggulaké.

59. Jêmpana  =

       tandhu gedhé nganggo payon.

60. Jênar, jené   =

       kuning.

61. Jêngkar   =

       lunga, budhal, mangkat.

62. Jumurung  =

       nayogyani, mupakati.

63. Jurung    =

      ngréwangi, nayogyani.

64. Jurung wungon    =

       ngréwangi mêlèk ( tirakatan ).

Abjad : K :

65. Kadang   =

       sêdulur

66. Kaduk   =

      kakéhan, kêbangêtên.

67. Kadya    =

       kaya, kadi, kados.

68. Kalingga murda   =

       kapundhi.

69. Kalingga murdaning akrami =

       bangêt kapundhi pranatan sing bêcik.

70. Kalis    =

       ora kêtaman, ora pasah.

71. Kalpika   =

       ali-ali.

72. Kancana, kêncana  =

       êmas

73. Karoban   =

      kêbanjiran, kêlêban.

74. Karna   =

      kuping.

75. Karsa    =

       karêp.

76. Kartika  =

       lintang

77. Kartika silih pêrnah =

       lintang alihan.

78. Karya    =

      gawé, pênggawé.

79. Kasdu  =

       gêlêm, arêp.

80. Kasmaran   =

      kédanan, kasêngsêm.

81. Kasutapan  =

      babagan ulah tapa.

82. Kawibawan  =

      kaluhuran, kamuktèn.

83. Kawistara  =

      cêtha, kêtara.

84. Kawuryan  =

       Kawêdhar, katingal.

85. Kèkèt  =

       rakêt bangêt.

86. Kênya   =

       prawan.

87. Kridha   =

       tumindak, pagawéan, nindakaké.

88. Kumênyar   =

      sumorot.

89. Kumêsar   =

      kuwatir.

Abjad : L :

90. Laju    =

       têrus.

91. Lathi   =

       lambé

92. Lêbda   =

      mumpuni ing sawijining kawruh.

93. Lêgawa   =

      loma, dhêmên wèwèh kanthi rila

      trusing ati.

94. Lêléda   =

      lêléwa, patrap digawé-gawé murih

      narik kawigatèn.

95. Lingga   =

      pêpundhèn.

96. Lingsêm    =

      isin, wurang.

Abjad : M :

  97. Madal pasilan  =

         lunga saka pajagongan.

  98. Madya  =

        têngah.

  99. Magut   =

        maju, nêmpuh, nuju, nrajang.

100. Magut wicara   =

         maju pangandikan, nuju papan 

         gunêm.

101. Manda    =

        alon, lirih, wêtara, manda-manda.

102. Mandrawa     =

        adoh.

103. Mangkana   =

        mangkono, makatên.

104. Mangarsa  =

        mangarêp, nuju ing ngarêp.

105. Mangku gati  =

        duwé gawé, duwé kajat.

106. Manjing   =

        lumêbu, mlêbu.

107. Marak     =

        séba, ngadhêp.

108. Maruta  =

        angin.

109. Mawa    =

         ngêmot, nganggo, kadunungan, 

         nggawa.

110. Méntar   =

         lunga, mangkat.

111. Mêrak ati    =

         nyênêngaké.

112. Mêrdu =

         lêmês, nyênêngaké rasa

113. Mijil     =

         mêtu.

114. Mingkuh   =

         nyingkiri, ngêmohi.

115. Mirunggan  =

         mligi.

116. Mitra   =

         sanak, sadhèrèk, rowang.

117. Mongkog   =

         gêdhé atiné.

118. Mradapa    =

         tuwuh, thukul, sêmi.

119. Mrawata suta   =

         bungahé sagunung anakan.

120. Murwani    =

         miwiti.

121. Munggwing    =

         ana ing.

122. Myang    =

         karo, miwah.

Abjad : N :

123. Nangkaraké   =

         mêncaraké.

124. Nétra    =

         mripat.

125. Ngadi busana  =

         macak, dandan.

126. Ngaras   =

         ngambung.

127. Ngaras pada  =

         sungkêm, nyêmbah.

128. Ngéjawantah  =

         ngaton, ngatingal.

129. Ngracut    =

        nguculi, ngudhari.

130. Ngrasuk busana =

         nganggo sandhangan.

131. Nir baya    =

         ora ana bêbaya.

132. Nir wikara  =

         ora ana bêbêndu.

133. Nyênyadhong =

         ngêntèni, nganti-anti, ngadhang, 

         ngarêp-arêp.

Anjad : P :

134. Pada    =

         suku, ngisor.

135. Palakrama  =

         rabi, bêbojoan.

136. Pamawas  =

         pandêlêng.

137. Pambagya =

         pambagé, anggoné mbagékaké, 

         pakurmatan.

138. Pambagyaharja =

         pambagé kêslamêtan.

139. Pana   =

         pintêr, baud, wasis.

140. Pandam   =

         pêpadhang, diyan, obor.

141. Pandam kurung =

         ting.

142. Pangarih   =

         wong wadon, kang dadi kanthiné 

         pangantèn wadon.

143. Pangarsa   =

         pangarêp.

144. Panglocitaning wardaya =

         pangrasaning ati.

145. Panglipur   =

         kang njalari lipuring ati.

146. Paramasastra =

         wêwaton bab panulis sarta 

         tatananing têmbung.

147. Paripurna =

         rampung.

148. Patêmbayan =

         sêmayan.

149. Pindha    =

        èmpêr, kaya, mirip.

150. Pinêtha   =

        diwujud, diwangun, digambar.

151. Piniji    =

        dipiji, diditugasi.

152. Pita      =

         kuning.

153. Prabawa   =

         kaluhuran, daya kang mêtu saka 

         kaluhuran.

154. Pracihna   =

         pratandha.

155. Pradangga =

         gamêlan.

156. Pralampita  =

         pasêmon, pralambang.

157. Prana   =

         manah, rasaning ati.

158. Pringga bayaning marga =

         bêbaya ing dalan.

159. Priyangga   =

         ijèn, dhéwé.

160. Puji     =

         pandonga.

161. Puput     =

         wêkasan.

162. Puput yuswa  =

         mati, séda, pêjah.

163. Purwa   =

         wiwitan, wiwit.

164. Puspa    =

         kêmbang.

165. Puspita    =

         kêmbang.

Abjad : R :

166. Raka    =

         sêdulur lanang kapêrnah tuwa.

167. Réma/rékma =

         rambut.

168. Rênggang gula kumêpyur pulut =

         rakêt bangêt, lèngkèt.

169. Rêspati    =

         pantês, sêdhêngan, pidêksa, Kêmis.

170. Rubéda   =

         pakéwuh, alangan.

171. Rucat     =

         cucul pênganggo.

172. Rukmi    =

         êmas.

Abjad : S :

173. Samapta =

         sumadiya, samêkta, wis rampung.

174. Samar   =

         ora cêtha, sumêlang, kuwatir.

175. Sambékala =

         kacilakan, alangan.

176. Samirana  =

         angin.

177. Sandéa    =

         sumêlang.

178. Sarik  =

         walad, bêndu.

179. Sarju    =

         cocok, sêtuju, condhong atiné.

180. Sarimbit  =

         sakloron lanang wadon, sêkaliyan.

181. Satuhu   =

         satêmêné, sanyata, saèstu.

182. Sêdya    =

         karêp, niyat, maksud.

183. Sêsanti   =

         donga, puji.

184. Séta    =

         putih.

185. Sidhêm   =

         kèndêl.

186. Sigêg      =

         lêrêb, mandhêg.

187. Sigra  =

         énggala, nuli.

188. Sih       =

         trêsna, kawêkasan.

189. Silih      =

         ganti, gumanti.

190. Sinawang   =

        dipandêng.

191. Singêb   =

         kêmul.

192. Singgah-singgah   =

         donga nyingkiraké lêlêmbut.

193. Singlar    =

         sélak, sumingkir  nyimpang.

194. Sinuba    =

         diurmati.

195. Sitarêsmi   =

         rêmbulan.

196. Srah-srahan  =

         barang-barang sing diwènèhaké 

         pangantèn wadon.

197. Subasita   =

         tata-krama.

198. Sugata    =

         suguh, pisuguh.

199. Sumirat -----> 

         gumêbyar, sumorot, kumêpyur, 

         sumawur.

200. Sumunar    =

         sumorot.

Abjad : T :

201. Tabé   =

         sêsalaman, aja dadi atimu, tabik.

202. Tambuh =

         ora prêduli/mrêduli, ora ngêrti,

         ora wêruh, api-api ora wêruh.

203. Tangkêp asta  =

         salaman.

204. Tawing   =

         tèbèng, pinggir.

205. Tepa palupi  =

         conto, tuladha.

206. Têpas   =

          papan panginêpan, balé.

207. Têpas wangi   =

          pajungutan, paturon.

208. Tilam sari   =

          paturon.

209. Tinon    =

          katon, didêlêng.

210. Tulak sarik  =

          walat, bêbêndu saka Allah 

          mêrga nêrak prakara suci.

Abjad : W :

211. Wadana  =

         rai, pasuryan.

212. Wandawa  =

         sanak-sêdulur, kadang.

213. Wandé/Sandé =

         wurung.

214. Wardaya   =

         manah, pangrasaning ati.

215. Warta  =

         kabar, kandha.

216. Wasana  =

         wêkasan.

217. Wasita   =

         tutur, pitutur, basa langkung.

218. Wêrdi    =

         têgês, makna.

219. Wibawa    =

         mulya, mukti.

229. Wicara    =

         ujar, gunêm, rêmbug, omong.

221. Wijang    =

         apik,  sarwa runtut.

222. Wilis    =

         ijo.

223. Wimbuh  =

         wuwuh, imbuh.

224. Wingit   =

         angkêr, tajêm mawa prabawa.

225. Wisma  =

         omah.

226. Wiwara  =

         lawang, bolongan.

227. Wiyati   =

         langit.

228. Wrêdha =

         sêpuh, tuwa.

229. Wuntat   =

         wingking.

230. Wuri    =

         pêngkêr, mburi, pungkur.

231. Wuwus   =

         ucap, wicara.

Abjad : Y :

232. Yayah   =

         kaya, bapa, prasasat.

233. Yayah-réna =

         bapa-biyung.

                           --- wjg ---

------> ana candhaké  : 

          BAB : DASANAMA  IX. 40. D. 2.

Wacan Saterusé

XV. No. 1. TULADHA WICARA KAWÊDHAR ADICARA PANGRUKTILAYA ( BAB : ATUR PAMBUKANING PAMBIWARA )

Aturé Pambiwara Ing Purwakaning Adicara Pangruktining Layon 1  :

         Assalamu'alaikum w.w.

       Sanggya para rawuh pambéla sungkawa utaminipun, para paranpara, para nimpuna, para tuwanggana, para sêsêpuh, para pinisêpuh, para pêpundhèn ingkang tansah kinabêktèn sarta ingkang dahat sinudarsana.

       Kêparênga kawula marak mangarsa sarta matur, awit ri kalênggahan punika kula piniji déning panandhang duhkita, nun inggih panjênênganipun Bapa...( ingkang sripah ) dalah sagung kulawarga, kinèn hanjêjêri minangka pambiwara lumaksananipun upacara pangruktining layon.

         --- Innalillaahi wa inna ilaihi raji'un ---

                                 3 X

      Sampun kapundhut ing kasédan jati, suwargi Bapa/Ibu/Éyang........( ingkang séda ) awit saking alantaran nandhang gêrah sawêtawis wêkdal.

      Ingkang punika sasampunipun pangruktining layon sampun paripurna, kêparêngipun kulawarga panandhang duhkita ing ri kalênggahan punika, ngêrsakakên dipun wontênakên upacara sawêtawis, kados adat widhiwidana ingkang sampun lumampah.

       Sadèrèngipun kawula hangaturakên  lêkasing sêdya, dhumatêng sagung para rawuh pambéla duhkita, kawula dhèrèkakên  hangluhurakên asmanipun Gusti Ingkang Murbèng Dumadi, ingkang sampun paring sih kawêlasan  ingkang rumêntahing dhumatêng kita, kacihna ri kalênggahan punika kita sagêd handhèrèk béla sungkawa  kanthi pinayungan karahajan. 

      Sumangga kula dhèrèkakên maos khamdalah sêsarêngan :

               --- Alhamdulillah....

      Sagunging pambéla sungkawa ingkang minulyèng budi, wus handungkap mangsa-kala tata upacara pangruktining layon panjênênganipun Bapa/Ibu/Eyang.............

( ingkang séda ) sigra katindakakên.

      Wondéné rêrantaman lumaksananing adicara ingkang sampun karakit dèning sagung kulawarga panandhang duhkita, nun inggih :

1. Tinarbuka Anyolati Layon

2. Atur Pambagya Kulawarga Panandhang

3. Atur Panglipur Panandhang

4. Mangastungkara utawi Pamuji Donga.

5. Pungkasaning adicara, nun inggih tandha yêkti bidhaling layon, pamundhutipun kulawarga panandhang kawontênakên adicara " Brobosan ".

       Makatên sagung pambéla sungkawa mênggah rêroncèning adicara.

      Ngancik adicara angka 1 ( satunggal ), nun inggih Tinarbuka Anyolati Layon.

Dhumatêng ingkang piniji mratitisakên, kawula sumanggakakên.

Nuwun.

Katrangan :

Prayogi Pambiwara botèn mawi nambahi wicara, ingkang sampun tumapak.

Kantuna nêrasaken adicara candhakipun.

                        --- wjg ---

---> ana candaké : BAB XV. No 2..ATUR

      PAMBAGYA  KULAWARGA       

      PANANDHANG 

      

Wacan Saterusé

XI. No. 31. B. 21. KASUSASTRAN JAWI ( BAB : S U L U K )

   Kasusastran Jawi 31 :

Suluk :

  Suluk iku kalêbu dasanama saka têmbung lêlagon, kidung, utawa têmbang.

     Suluk iku ana wêrna loro yaiku :

1. Suluk ing ngèlmu gaib.

2. Suluk ing Sêni Padhalangan.

--- Katrangan :

1.Suluk ing ngèlmu gaib :

--- Suluk kasêbut lumrahé sinawung ing tembang Macapat, kang isi piwulang ngèlmu gaib,  kang uga diarani ngelmu tuwa.

~~~ Tuladha :

I. Sêkar Macapat Maskumambang :

 

--- Batur tukon lamun nrima mêsthi dadi.

--- Ing kamardikannya.

--- Nadyan wong mardika yêkti.

--- Yen loba dadi kawula.

( Majalah Tasawuf Islam 25 Juli 1938 ).

~~~  Maksudé :

      Wong kang ngawula marang kadonyan ( kasêngsêm marang kadonyan, dadi batur tukoné kadonyan ), iku atiné ora mardika, tansah kêrèh marang kadonyan, amarga kêpèngin tansah wuwuh-wuwuh kadonyané ( kasugihané ).

      Wong kang nduwèni sipat kaya mangkono iku, bisa mardika lamun ora kêrèh marang kadonyané, sarana bisa ngêndhalèni hawa-napsuné, utawa duwé rasa panarima, ora têrus ngangsa-angsa ngumbar harda-kamurkané.

       Kosok-baliné wong wis ora kêrèh ing kadonyan ( mardika ), bisa dadi batur-tukoné kadonyan manawa wong mau ora bisa mêpêr ubaling hawa-napsuné.

II. Sêkar Macapat Mijil :

1.

--- Sagung pangkat kang sira alami.

--- Aywa sira raos.

--- Yèku apan warana jatiné.

--- Marma singkirna ywa sira pikir.

--- Têrusa lumaris.

--- Nyênyandhang pitulung.

2.

--- Samangsané sira sinung luwih.

--- Sing janma kinaot.

--- Poma aywa kasêngsêm dèn anggé.

--- Nadyan katon solan-salin warni.

--- Singkirana kaki.

--- Ywa nganti kalimput.

( Majalah Tasawuf Islam 25-10-1937 ).

~~~ Maksudé :

     Aja bangêt-bangêt kasêngsêm marang kamulyaning kadonyan kang tumiba marang kowé.

Yen nganti mangkono  kamulyan kang kotampa iku malah dadi warananing *)  uripmu, nutupi lakumu kang tumuju marang kasampurnan.

Sênajan uripmu wus nêmu kamulyan, bêcik terusa tansah nênuwun marang kang Maha Kawasa, supaya bisa tinarbuka atimu kang tumuju marang kasampurnaning pati.

*) warana = aling-aling, tutup.

       Manawa kowé tinitah luwih, tinimbang sapadhaning manungsa aja sêngsêm marang kaluwihan kang kotampa iku, sênajan kaluwihan iku bangêt éndahé lan ora mbosêni.

        Singkirana aja nganti kowé kasinungan watak kaya mangkono, supaya ora gawé pêtênging atimu, anggoné arêp nuju marang kasampurnan.

Sampurna ing alam padhang, lan sampurna ing alam langgêng.

     

    2.   Suluk Ing Ngèlmu

          Sêni Padhalangan:

     Suluk ing ngèlmu Padhalangan, iku lêlagoning Dhalang ing sadurungé wiwit nyritakaké apa-apa, utawa sadurungé nggunêmaké wayang.

      Kang kanggo lêlagon utawa suluk iku lumrahé têmbang Gêdhé utawa têmbang Cilik ( Macapat ).

Sênajan têmbang kasêbut jênêngé padha, nanging olehé nglagokaké ora padha karo têmbang kang kanggo mbawani Gêndhing utawa ditêmbangaké manut aturan kang wis gumathok.

Amarga suluk ing Sêni Padhalangan uga nduwèni anggêr-anggêr kang wis tinamtu ( gaya Solo utawa gaya Jogja ).

         Suluking Dhalang iku lumrahé runtut utawa cundhuk karo bab kang arêp dicritakaké.

Mulané sabên arêp ganti bab kang dicritakaké, Dhalang mêsthi suluk utawa leylagon luwih dhisik.

          Suluk uga digunakaké kanggo ngabani marang niyaga lamun ganti pathêt, kang diarani pathêtan.

           Tuladhé kayata jêjêr ing Ngastina, sadurungé nggunêmaké wayang, suluk kang isi candraning kraton Ngastina.

Uga lamun arêp ana tamu, utawa rasa susah, kagèt sajroning gunêm, munduring nayaka praja saka paséwakan Dhalang uga suluk.

           Ing ngisor iki tuladha sawêtara suluking Dhalang kanthi titi-larasé :

I. Suluk Pathêt Nem Sléndro Jêjêran Sêpisanan :

       3       3       3       3        3        23

   Lêng   lêng  ram  ya      ning    kang

     235     5     5      5     5    35    6532

      sa   sang  ka   ku  mê  nyar    O....

       6      6       6        6       6    6¹  65

   mang rèng   ga    rum  ing   pu    ri

        ²¹²¹6    32      2     2     2    2   12    

         O...  mang   kin  tan  pa  si  ring

         3    56     3       5       3      2    235

        ha   lêp  ning  kang  u    mah mas

         235     2     2      2    21   ⒍⒌  ⒍ 

        lir...     mu  rub  ing   la     ngit   O

       12     2       2       2     2       12    

       tê     kan  sar    wa    ma    nik 

       121⒍⒌⒊

          O........

         2       2       2      2       2     12

        Ta    wing  nya   si     na   wung

       6¹65             ²¹²¹6       32     2     2  

       O....                O....       sa    sat  sê

      2     2      2     12       3       56     2    

    kar   su    nu     ji       ung  gwan  Ba

      2     2     1⒍       12    3    56      3    

     no    wa   ti         O...  ywa  na mrêm

      5        3      2      235    235   2    2   

     ma    lê    ngên    lan    Na    ta  Dur

      2     2      21⒍⒌      ⒍     12   2    2

     yu    da       na            O    lan  Na  ta

      2      2      2     12       121⒍⒌⒊

   Dur     yu    da    na        O......

II. Têmbang Gêdhé Girisa pathêt nêm Sléndro :

     6    ²¹²       6    5   5   5   5    5    5   

    O...  O...    Dé   né  u  ta ma  né Na 

    3     3      3    3     3     3   3  35   6   

   ta   bèr   bu  di    ba   wa lêk sa  na

  ²¹65356   2    2    2    2    2    2       2  

  O....          li     ré  bèr  bu di mang ka

     1 ⒍     536      3    3      3     3     3     3

      na       O...       li     la    lê   ga  wa ing

   3 5 6       ²¹65356    2     2         2         driya         O........     ang gung   dèn  

 2       2       2      2      1 2      3           356 

nya    pa    ring   da     na    ang         gê         

   3      5      5       5      5 3    2     235   

gan       jar    sa   ben  di      na   lir...

    235      2       2      2      2    2   1⒍⒌

    é....    kang  ba   wa   lêk   sa    na

     ⒍        1 2      2     2     2     2     2    

    O....       a       nê   têp   i     pa   ngan

    2     1 2       121⒍⒌⒊

    di     ka        O........

III. Ada-ada Astakuswala Alit Sl.6 :

  6        6        6        6        6      6       6  

Mun   dur    Rêk     ya      na    pa     tih

  6¹²       ²        ²        ²        ²       ²      ²      

   un   dhang ing    pra   wa    dya   sa

    ²       ²       ²³⁵      ²        6       6       6   

 mi      sa    né       ga    um  yung   ram

    6           6        6         6        6    56         mya     swa    ra       ning   ben  dhé

    5 6        6         5        5       5      6                    bè         ri        gu      bar    gur  nang

       556532        2        6¹²        ²       ²                      kla             wan     puk    sur   tam

        ²        ²       ²       ²      ²       ²     ²                       bur myang su  ling   pa   pan jèn

      ²       ³ ⁵      ³ ²       6       6       6     6 

      da     lu     dag    bên   dhé   ra   mi

       6         6        6        6       6       6          

      mi      wah    ka     kan   dha    war

       6         6          5 6     5       5      5          

       na      war        na    pin    dha   ja

      5          5 6      5 3 2      35321⒍   

     la           di         an          O.......      

       5          5         5        5 6    5 32

      as        ri         ka       wur     yan.

IV. Ada-ada Mataram Agêng /Têmbang Gêdhé Salyaini Sl. 6 :

  6       6       6        6        6      6      5     

Én     jing    bi     dhal    gu    mu    ruh

² ³       ¹         ¹       ¹      ¹      ¹ 6        5     

sa     king    sa   jro  ning    pra      ja

5 3         2 1        1      1     1     1      1    

gung      ing    kang   ba   la   kus    wa

   2        2       2      2       3      5        6   

  a       bra     bu   sa     na     ni       ra     

    6       6        6       6      6      6      5    

    lir     sur     ya     wê   dal    i       ra

    ² ³          ¹         ¹        ¹       ¹      ¹ 6    5

   sa        king    ing     ja     la       ni    di

    5 3        2 1        1       1       1        1      

     ar           sa       ma  dhang  i         ja

     1          2          2        2       2         2        

     gad    dhuk     mu    ngup  mu  ngup

     2     ...1 2      1        ⒍       ⒍        ⒍ 

    a        nèng    a      nèng    pu      cuk

       ⒍        ⒍        ⒍          321⒍⒌

       ing     wu       kir           O.........

      Tuladha-tuladha Suluk iku mau namung dhasar conto sawêtara.

Pathêting Suluk iku manut wêktuné ana warna têlu kayata :

1. Wiwit jejer jam 21.00 - 00.00 Pathêt 6.

2. Jam 00.00 - 03.00 Pathêt 9

3. Jam 03.09 - 05.00 Pathêt Manyura.

  

     Tuladha Suluk ing Pathêt 9 :

      2         2          2         2        2         2

   Sang    sa        ya        da      lu        a

    2         2           2          2          2      2 

   ra      ras          ab       yor      kang  lin

      2          2          2        2       2 1      1 

   tang      ku       mê     dhap    ti       ti

     1          1          1          1       1    ⒍1 

    so       nya       tê        ngah  wê    ngi

     2          2          2        2       2        2        

     lu       mrang   gan    da    ning   pus

     2          2           2 3 5        5          5        

     pi         ta           ka          rêng   gya

      5         5          5         5          3 5

     ning   pu        dya      ni           ra

      ¹ ²       2          2         2      2         2        

    O....    Sang    Dwi      ja     wa       ra

      2          2          1 ⒍         2 1         1    

    brê       ngê       ngêng       lir      swa

      1         1         1         1        1     ⒍ 1

     ra       ning    ma      du    brang   ta

     2 1 ⒍  ⒌         2        1         2       ⒍

     O.......            Ma       nung  sung  sa

       1             ⒍        1 ⒍            ⑤

      ri              ning      kêm         bang.

II. Ada-ada  ing Pathet 9 :

     ¹         ¹       ¹        ¹        ¹      ¹       ¹    

    Ra    sêk    sa     kru    ra     ka    gi

     ¹         ¹        6 ¹        6       6         6    

    ri        gi       ri       gêng  nya      lir

     6          6 5        3       56¹      ¹       ¹   

    pra        ba       ta         a      bang  ka

     ¹         ¹         6 ¹       6      6        6     

    ka      wê       la      gar    ma    ngu

      6          6          6 5       3       5       5 

     wuh    ing        mung   suh   a    min

       5          5         3 5       2 1     1      1 

      ta         la         wan   Ang   gro  sru

       1          1        1       1     1     2      2 

     ma       si       nga   nab da  ka   dya

      2           2        2       2       2       2 1  

    éng       gal      jun    ma   nu      bruk

      ⒍             1

      a           O.....

III. Ada-ada Sanga Jugag :

     1        1        1         1        1        1        Tan    dya     ba         la        Pan     dha

      1             1             2         2         2         wa        mbyuk     gu       mu    lung   

        2           2            1 2          1        ⒍

     ma       ngung        sir        ring     Sa

       ⒍          ⒍          ⒍        ⒍         1

       ta           Ku         ra         wa     O....

   

         Tuladha Suluk Pathet Manyura :

I. Pathet Manyura Wantah :

        3          3        3        3      3       3   

      Mèh     ra      hi        na    sê      mu

       3            3          3        3         3        

     bang    Hyang    A       ru       na

       3         3        3        2 3 2         2         

      ka        di        né        tra       ning

        2          2           2          1 2        3   

      ang      ga         ra          puh      sab

      3          3         3         3        3       3        

       da       ning    ku      ki        la    ring

      3 5 6         6       6       6      6      6          

        ka            ni       ga     ra     sa    ki

       5 6            ² ³              3       3       3        

       têr            O....          ki       ni    dung

       3           3 2       2 1         3 2        2        

      an           ing      kung       lir       wu

      2          2          2          2       2     12 

     wus      ing      pi         ni     pan    ca

  3 21 ⒍          1            1            1         1         O.......            sa            pê       tok      ing

      1        1       1       ⒍1      2 1⒍⒌⒊

     a       yam    wa      na         O......

II. Ada-ada Jugag Manyura :

       2        2       2       2      2      2      2      

      Bu      ta       ta     ta      ga   ti     wi

        2       2        2       2       2     2      2 

       sa      ya     ind     ri      yak  sa    sa

        2       2        2        2         2         2        

.      ra      ma     ru       ta       ba        na

       2        2         3        3       3        3        

      mar     ga       sa     mi      ra      na

       2         1         1         1       1       1

      gu       li        ngan    wil    wa     ra

       1            2

      yang     O......

III. Ada-ada Jangkêp Manyura :

      Kanggo nyuluki nalika Radèn Wêrkudara arêp lumaksana.

       3 5 6       6         6        6      6      6           

          Ma     ngan    jur      la     ku ning

         6 ¹ 6     6       ²      ²      ²     ²      ²                          a      ngin   gun  tur  a    gra ning

        ²       ²        ³        ³      ³       ³       ³          

       ar     ga      go     ra   gur   ni       ta

          ³        ³        ³        ³       ² ³    ²     ¹          

          ka     gi       ri       gi       ri    o  rêg

         ¹        ¹         ¹          ¹        ¹         ¹                     bu     mi     pra     kam   pi        ta

         ¹         6           5       3      5       6            

        pra     ta         la      ma ngam  bak

        6         6       ³ ⁵        ²        ²         ²                    am      bak     u        dan  drês   wor

       ² ¹        6        6 5        3 2       2     2

        lé       sus      ka         dya    pi    nu

          2         3        3       3        3       3          

        sus     gu      mu    ruh    ma   wa

         3          2 3         2       1       1      1

        lik          an        sin dhung  ri   wut

         1         1          1         1        2      2

        ma     gên      tur       an     ko  mo

       2           2          2         2       2       2

     pak       ma      wê       tu      gê    lap

     2       2       2      2      2      3    5     6

    sè     tu     sè     tu   ban   da   la    ya

     2.

     O.......

   (  Banjur Sampak Manyura ).

IV. Pathêt Manyura Jugag :

      1        1        1        1       1     1      

      Bre    ma    ra       rèh   ma ngus 

      1     1     1         1         1       1     

     wa    a   mung  am     brê ngêng 

      1         3 2       2        2        2         2 

    ngêng   ka       di      ka      ru        na

      2          2          2         1 2    321⒍

   ning      kas     wa         sih     O.....

     1        1          1         1      1      1     1

      a      nèng   mar      ga   a      lê     la

    ⒍ 1         2 1⒍ ⒌⒊ 

     ku            .O.........

                        --- wjg ---

---->  ana candhaké : 

        BAB :  PRALAMBANG  XI.  32. B. 22. 

Katrangan Titi-laras Suluk :

 ² ---> manis dhuwur

⒌---> lima ngisor / êndhèp

⑥ ---> gong

2 ---> madya.

       

       

      

 

Wacan Saterusé