Kasusastran Kang Tinêmu ing Gêndhing :
Ing dhuwur ( XI. No. 33. B. 23 ), wis tinulis kang diarani " Jinêman ".
Jinêman iku kalêbu Kasusastran kang mung tinêmu ana ing gêndhing. Murih cêthané, bab iku bakal katêrangaké manèh ana ing ngisor iki.
Kêjaba Suluk Padhalangan, isih akèh bab kang gêgayutan karo Kasusastran sing tinêmu ana ing gêndhing.
~~~ Kayata :
1. Bawa lan buka.
2. Jinêman.
3. Umpak-umpak.
4. Gérong.
5. Sênggakan.
6. Sindhénan.
7. Titi-laras.
8. Laras.
9. Wirama/ Irama.
10. Pathêt.
Sêpuluh warna iku kêrêp bangêt kêprungu ana ing gêndhing, kêrêp diucapaké déning para among pradangga/niyaga.
1. Bawa lan buka :
Bawa ; iku purwakaning gêndhing awujud têmbang.
Kang kanggo bawa iku sing akèh têmbang Gêdhé, Têngahan, lan Macapat.
Bawa iku wiramané " mardika " têgêsé ora kaêrèh déning itungan ajêg, lan manèh ditêmbangaké mung wong siji.
Buka ; purwakaning gêndhing sarana lêlagoning têtabuhan.
Kang lumrah kanggo " buka " yaiku :
--- a. Rêbab.
--- b. Gêndèr.
--- c. Kêndhang.
--- d. Bonang.
--- e. Gambang.
( tumrap gêndhing garap kayata " Lêlagon Nini Thowok " Sléndro pathêt 9 iku, bukané saka Gambang ).
Pangêtrapé Buka lan Bawa yaiku, saupama ora ana sing pintêr mbawani, bisa gêndhing kabukak sarana unèn-unèn sapéranganing gamêlan kaya kasêbut ing dhuwur ( a. ~ b. ).
2. Jinêman :
Jinêman ; iku sapéranganing cakêpan bawa kang dilagokaké bêbarêngan sarana wirama ajêg, amarga binarung swarananing gamêlan ( tumrap panêmbrama ).
Mangsa kala uga Jinêman bisa ditêmbangaké wong siji.
3. Umpak - Umpak :
Umpak-umpak lêlagon ing salêbaré bawa utawa buka.
Umpak-umpak iku sing akèh-akèh mung lêlagon gamêlan baé, ora ditêmbangi.
Nanging tumrap " Panêmbrama ", umpak-umpak pêrlu ditêmbangaké, kanthi wirama ajêg, barêng karo wirama itungané gamêlan.
4. Gérong :
Gérong iku têmbang kang binarung swaraning gamêlan.
Bakuné gérong iku cakêpan kang dilagokaké salêbaré umpak-umpak, mula uga nganggo wirama ajêg binarung swaraning gamêlan.
Déné cakêpan ( unèn-unèn ) gérong racaké nganggo Têmbang Kinanthi, ana uga Ladrang Pangkur, gérongané nganggo Têmbang Pangkur, lsp.
5. Sênggakan :
Sênggakan iku unèn-unèn kang sumêsêl ( disêsêlaké ) ana têngah-têngahing cakêpan gérong.
Sênggakan iku dudu péranganing gérong kang baku.
Liré nganggo senggakan kêna, ora nganggo ya kêna.
Nanging tumrap panêmbrama ora lumrah nganggo sênggakan.
6. Sindhénan :
Sindhénan iku gérongan kang ditêmbangaké ( dilagokaké ) déning waranggana ( pêsindhèn ).
Gêndhing iku kêjaba digérongi lumrah, sampurnané uga disindhèni.
Pesindhèn iku wiwité nêmbang luwih kèri tinimbang sing nggérongi.
Nanging tumêkaning andhêgan, swarané pêsindhèn karo pênggérong bisa srêg lèrèn barêng.
Pêpindhané pêsindhèn karo pênggérong kaya déné wong oyak-oyakan.
Pênggérong mangkat dhisik, pêsindhèn nusul têkan panggonan kang dituju
( gong/rampung ) nunggal wêktu utawa barêng.
7. Titi-laras :
Titi-laras iku angka kang minangka sêsulihing swaraning wilahan gamêlan.
Mungguh araning wilahané gamêlan iku mangkéné :
--- Gamêlan Slédro :
---barang - gulu - dhadha - lima - nêm
( 1 - 2 - 3 - 5 - 6 = ji - ro - lu - ma - nêm ).
--- Gamêlan Pélog :
--- panunggul - gulu - dhadha - pélog - lima
- nêm - barang
( 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 = ji - ro - lu - pat -
ma - nêm - pi ).
Titi-laras ( angka ) iku kudu diwaca utawa diunekaké kanthi swara kang larasé padha karo larasing wilahané gamêlan.
Titi-laras kang dianggo déning umum ( ana ing piwulang sêkolah, siyaran radhio, lan ing masyarkat ) iku lumrahé :
" Titi-laras Yasan Kêpatihan Solo ".
8. L a r a s :
Laras iku swara thinthinganing gamêlan.
Laras iku ana wêrna loro, yaiku " Laras Sléndro lan Laras Pélog ".
9. W i r a m a :
Wirama iku rindhik lan rikating laguning gamêlan kang diunèkaké.
Wirama ing gêndhing iku ana wêrna têlu, yaiku :
--- Wirama I utawa wirama lancar.
--- Wirama II utawa wirama tamban.
--- Wirama III utawa wirama rangkêp.
10. P a t h ê t :
Pathêt iku êndhèk-dhuwuring swara kang kanggo lêlagoning têtabuhan gamêlan, utawa êndhèk-dhuwuring swaraning lagu gêndhing.
Pathêt kang lumrah kanggo yaiku :
1. Ing laras Sléndro :
--- Pathêt nêm, pathêt sanga, pathêt.
manyura.
2. Ing laras Pélog :
--- Pathêt bêm utawa pathet nêm, pathêt
barang.
Supaya luwih cêtha manèh ditrapaké ana ing tuladha panêmbrama.
Mangkéné urutané :
1. Bawa nganggo Têmbang Gêdhé utawa Têngahan ( uga kêna nganggo Macapat/têmbang Cilik ), sing mbawani cukup wong siji.
Bawa kang nganggo " Jinêman ", jinêmané dilagokaké déning kabèh kang mèlu manêmbrama, kanthi wirama ajêg.
2. Sarampungé bawa, banjur nyandak umpak-umpak, dilagokaké kabèh kang mèlu manêmbrama.
3. Salêbaré umpak-umpak, têrus nglagokaké bakuning cakêpan panêmbrama ( têmbang Kinanthi ).
Sabén manêmbrama wis sapada, nuli bali mênyang umpak-umpak manèh.
Mangkono sabanjuré nganti sarampungé cakêpan panêmbrama, yaiku nganti gong suwuk utawa gong wêkasané panêmbrama.
Yèn dicakaké, kaya tuladha ngisor iki :
--* P a n ê m b r a m a *--
( Pêtikan Panêmbrama nalika siswa SGB mahargya siswa kls IV kang mêntas lulus 3ksamêné ).
Bawa têmbang Gedhé Langênhasmara laku 14, pêdhotan 6 ~ 8, dhawah Kêtawang Subakastawa Sl 9 :
5 5 6 ¹ 6 ¹ ² 6 ¹ 6.¹65
Da hat su kêng ka yun
5 5 6 ¹ . 6¹² 6 6 ¹ 5¹6
ka yung yun tur pa nêm bra
56¹² ² . ³² ¹ . 6¹² 6 . ²¹65 2
ma pra war ga pa
3 5 . 321 5 5 . 6¹ 532
ni tya a sung pam
3 5 1 3 2 ⒍. 1⒍ ⑤
ba gya ba su ki.
Jineman :
// . . ² ³ ¹ / . . ² ³ ² / . 6¹ 6
Pa ra ta mu sa m
5 / . . . . / 5 5 32 3 / . 5 13
ya ka kung pu tri mu
2 / . ⒍ 1 ⒍ ⑤ //
gi mu gi
² . ³²¹ ¹ . ²³² ¹ 5 . 32 5
Mang gya su ka ré
6 .532 ⒍ ⒍ 1 1 2 1 2 3
na Sba kas ta wa trus
2 . ⒍1⒍ ⑤
war da ya.
Umpak-umpak I :
// . . 1 1 2 2 2 / 2 2
Ca rang wrêk sa wrêk sa kang
1 ⒍ 2 1 ⒍ / . . 2
ri né ka jal ma No
2 2 1 1 / 2 1 3 2
ra gam pang go lèk ka wruh kang
⒍ 1 ⑤ //
u ta ma
Gerong I :
// . . . . / ² ² ² ³ ¹ / . .
Kan thi su ka
² ³ ² / . 6 ¹ 6 5 /
su kêng ka yun
/ . . 6 ¹ / 6 5 2 3 2 1 /
pra p a n i tya
/ . . 2 3 2 / . ⒍ 1 ⒍ ⑤/
tur pê p u ji
/ . . . . / ² ² ² ³ ¹ / . .
sung pam ba gya
. . ² ³ ² / . 6 ¹ 6 5/
ba su k y ar ja
/ . . 6 ¹ / 6 5 2 3 2 1 /
mring p r a t a mu
/ . . 2 3 2 / . ⒍ 1 6 ⑤/
ka kung p u tri
/ . . . . / 1 1 1 2 1 / . .
Mu gi mang gya
2 2 / . 2 3 2 1 ⒍ /
tê guh y w a na
/ . . . . / 2 2 2 3 1 / . .
dèn wi da da
2 3 2 / . ⒍ 1 ⒍ ⑤ //
sla mi l a mi.
Umpak-umpak II :
--- Ancur kaca, kaca kocak munggwing
nétra
--- Wong wruh rasa, tan mamak ing tata-
krama.
Gérong II :
-- Tur panuwun wantu-wantu.
-- Mring pra tamu kakung-putri.
-- Dé paduka kasdu karsa.
-- Dhangan sudi angrawuhi.
-- Asramaning pawiyatan.
-- S.G. tandha nayogyani.
Umpak-umpak III :
--- Kulik priya, priya gung anjani putra.
--- Tuhu éman, wong anom wêdi kangélan.
Gérong III :
-- Pahargyan kang mangka pémut.
-- Amèngêti para murid.
-- Klas sakawan ingkang samya.
-- Mêntas lulus tandya nuli.
-- Arsa ambyur masyarakat.
-- Oncat saking ing asrami.
Umpak-umpak IV :
-- Yaksa Déwa, Déwa-Déwi lir danawa.
-- Kala mudha, bangkit ambéngkas
durgama.
Gérong IV :
-- Para siswa ingkang kantun.
-- Klas satunggal kalih lan tri.
-- Sun sêsanti puji-harja.
-- Kang wus lulus mugi-mugi.
-- Nèng madyaning masyarakat.
-- Manggih suka myang basuki.
Umpak-umpak V :
-- Jênang séla, wader kali sasondhéran.
-- Apuranta, yèn wonten lepat kawula.
Gérong V :
-- Titi têlas tutup atur
-- Malêm Sêtu amarêngi
-- Sangalikur wulan Syaban
-- Taun Alip windu Adi
-- Sinêngkalan warsa Jawa
-- Tri Basuki Ngèsti Tunggil.
( Umpak-umpak, kalagokaké kaping pindho ).
Têmbang Macapat kang asring kanggo mbawani Gêndhing kayata :
I. Kinanthi :
( cakêpan Bawa Mintajiwa Sl. Mnyr, lumrahé kanggo mbawani gendhing Sriyatna ).
6 6 ¹ ¹ . 6 ¹ ² 6 6
Ping gir sên dhang a na
³ 6¹65 3 . 532 6 6 . ¹ ² 653
ga dhung ru mam bat
3 . 5 2 2 23532 1 . ⒍
ing kla pa ga dhing
6 6 ¹ ² . ¹²³ ¹ ¹ ²
pi nén cok an ma nuk
6 ² ¹ 6 6 6 . ¹ ² 653
po dhang mung sa sê
3 . 5 6 2 2 23532 1 . 6
lé tan pa tan dhing
2 3 3 3 3 32 2.356
jro ning gê dhong a na
3 5 3 2. 1 1 12 235 3
én dhang mi lih i woh
1 2 2 3 1. 2 1 ⑥
ing ku ran dhing.
II. Dhandhanggula :
( kanthi lagu Turularé, Pl 6 mbawani Gêndhing Sarayuda ).
2 3 2 3 1 . 23 3 5 6
Kang gi ni ta lê la gu
¹ ¹ ² ³ ¹ . ² 6 5 ¹653 2321
ning gên dhing Sa ra yu da
¹ ² ¹ 6 5 3 .56
pam bu ka ning sê kar
2 1 2 3 . 56 2 2 23
Dhan dhang gu la tu ru la
1 . 2321⒍ 6 ¹ ¹ ¹ ¹
ré bi na rung ing
² ³ 1 . ² 6 5 ¹653
swa ra rum rum ing ra
2 . 321 3 2 2 .1⒍ 653 2.321
ras a mi la ngon ni
5 6 6 6 6 65 3 .56
i ra ma né lan car an
1 1 1 1 123 1 .2321⑥
mung ki nar ya gê cul
2 3 3 3 3 3 3 1.23
pê pa thêt é no ra on cat
6 5 ¹653 2.321 3 2
wus ci na kup ca kê
1 ⒍ ⒍ 1 1 2 3 3
pan é no ra ci cir
5 5 6 2 3 5 3532 ③
nggèr ang gèr Sa ra yu da.
Katrangan :
Tandha titi-laras mawi angka alit ( ² ) = gulu alit.
--- wjg ---
---> ana candhaké :
BAB : PÊPINDHAN XI. 35. B. 25.
0 comments:
Post a Comment