XI. No. 38. B. 28. KASUSASTRAN JAWI ( BAB : SANDI ASMA )

 Kasusastran 38 :

Sandi Asma :

        Têmbung " s a n d i " utawa 

" s a n d y a " iku têgêsé " s a m b u n g ".

" Sandi-kala " kang lumrahé sinêbut " sandya-kala " iku têgêsé sambungané wêktu ( kala = wêktu ).

Sing disambung wêktu awan karo wêktu bêngi.

          Déné wêktu sing nyambung yaiku wêktu suruping srêngéngé.

Yèn mangkono sandi-kala iku atêgês araning wêktu rikala srêngéngé surup, têkan saiki diarani " candhik-kala 

( candhik-ala ) " .

            Wêruh marang " sandining urip" , têgêsé : wêruh marang " sêsambungané urip, maksudé sing bisa " nyambung urip karo pati sing sampurna " , yaiku panggawé bêcik ( dharma ).

              Jaman saiki têmbung " sandi " lumrahé ditêgêsi " w a d i ".

 --- Polisi sandi = Polisi kang winadi, ing basa Indonesia sinêbut " Polisi Rahasia " ; yaiku Polisi kang nyamar wong umum.

--- Sandi-sastra = sastra kang winadi 

( sinamar, sinamun ), atêgês " kodhê " .

--- Sandi-asma = asma kang sinandi, jênêng kang sinamar, jênêng kang ora dituduhaké kanthi mêlok utawa cêtha, nanging tinulis sinamar.

Sandi-asma umumé dianggo ing sajroning karangan kang sinawung ing têmbang.

     

        Dunungé sandi-asma kang sinawung têmbang, cara kang wis lumrah ana warna têlu, yaiku :

1. 

Ana ing sabén wiwitaning gatra.

2. 

Ana ing sabén wiwitaning têmbang ( dadi dumunung ing sabén saburiné pada gêdhé / saburiné pada gêdhé kang uniné : " mangajapa " ).

3. 

Ana ing sabén wiwitaning pupuh ( sapupuh iku sagolonganing têmbang ). Dadi wiwit saburiné " purwapada ", lan sabanjuré ing sabén saburiné " madyapada " kang uniné " mandrawa " .

      Sarèhning sing akèh-akèh dunungé sandi-asma ana ing sabén wiwitaning gatra, mula tuladha kang kacêtha ngisor iki uga sandi-asma kang dumunung ing sabên wiwitaning gatra.

     ~~~ Tuladha sandi-asma kang tinulis ing purwakaning têmbang anut dhapukan wanda :

I. M i j i l

( Sandi-asma jênêngé Pêlajar Sêkolah Guru Purworejo kang tamat taun 1952 ).

1.

--- Sumundhul wyat sêmangat kang mijil.

---꧋ ꦱꦸꦩꦸꦤ꧀ꦝꦸꦭ꧀ ꦮꦾ ꦠ꧀ꦱꦼꦩꦔꦠ꧀ꦏꦁꦩꦶꦗꦶꦭ꧀

--- Harsayèng tyas yêktos.

--- ꦲꦂꦱꦪꦺꦁꦠꦾ ꦱ꧀ꦪꦼꦏ꧀ꦠꦺꦴꦱ꧀

--- Tita nyata dahat pangrêngguté.

--- ꦠꦶꦠꦚꦠꦢꦲꦠ꧀ꦥꦔ꧀ꦫꦼꦁꦒꦸꦠ꧀ꦠꦺ

--- Tatag tanggon pêmudha-pêmudhi.

--- ꦠꦠꦒ꧀ꦠꦁꦲꦺꦴꦤ꧀ꦥꦼꦩꦸꦝꦥꦼꦩꦸꦝꦶ

--- Yun ndhêpani nagri.

--- ꦪꦸꦤ꧀ꦝꦼꦥꦤꦶꦤꦒꦿꦶ

--- Nahan munah mungsuh.

--- ꦤꦃꦲꦤ꧀ꦩꦸꦤꦃꦩꦸꦁꦱꦸꦃ

2.

--- Sanadyana kurang gaman jurit.

--- ꦱꦤꦢꦾ ꦤꦏꦸꦫꦁꦒꦩꦤ꧀ꦗꦸꦫꦶꦠ꧀

--- Kadugi rêrêmpon.

--- ꦏꦢꦸꦒꦶꦉꦉꦩ꧀ꦥꦺꦴꦤ꧀

--- Kudu nglawan wong ala wataké.

--- ꦏꦸꦢꦸꦔ꧀ꦭꦮꦤ꧀ꦮꦺꦴꦁꦲꦭꦮꦠꦏ꧀ꦏꦺ

--- Thakah srakah arsa njajah nagri.

--- ꦛꦏꦃꦱꦿꦏꦃꦲꦂꦱꦚ꧀ꦗꦗꦃꦤꦒꦿꦶ

--- Gombèng tan ngengeti.

--- ꦒꦺꦴꦩ꧀ ꦧꦺꦁꦠꦤ꧀ꦔꦺꦔꦼꦠ꧀ꦠꦶ

--- Bonggan déné nglurug.

--- ꦧꦺꦴꦁꦒꦤ꧀ꦢꦺꦤꦺꦔ꧀ꦭꦸꦫꦸꦒ꧀꧈

II. G a m b u h.

1.

--- Murwani sêkar Gambuh.

--- ꦩꦸꦂꦮꦤꦶꦱꦼꦏꦂꦒꦩ꧀ꦧꦸꦃ

--- Dipun émut pra mudha ywa limut.

--- ꦢꦶꦥꦸꦤ꧀ꦲꦺꦩꦸꦠ꧀ꦥꦿꦩꦸꦝꦪ꧀ꦮꦭꦶꦩꦸꦠ꧀

--- Aywa mbèbèr ambêk ujubriya 

      kibir.

--- ꦲꦪ꧀ꦮꦩ꧀ꦧꦺꦧꦺꦂꦲꦩ꧀ꦧꦼꦏ꧀ꦲꦸꦗꦸꦧꦿꦶꦪꦏꦶꦧꦶꦂ

--- Tilar tata atakabur.

--- ꦠꦶꦭꦂꦠꦠꦲꦠꦏꦧꦸꦂ

--- Jail drêngki srakah angkuh.

--- ꦗꦲꦶꦭ꧀ꦢꦿꦼꦁꦏꦶꦱꦿꦏꦃꦲꦁꦏꦺꦴꦃ

2.

--- Tibèng ndon wong gumêndhung.

--- ꦠꦶꦧꦺꦁꦤ꧀ꦢꦺꦴꦤ꧀ꦮꦺꦴꦁꦒꦸꦩꦼꦤ꧀ꦝꦸꦁ

--- Malah mlayu ngucira ing kéwuh.

--- ꦩꦭꦃꦩ꧀ꦭꦪꦸꦔꦸꦕꦶꦂꦫꦲꦶꦁꦏꦺꦮꦸꦃ

--- Langkung mérang mring hubaya.        

      mbalénjani.

--- ꦭꦁꦏꦸꦁꦩꦺꦫꦁꦩꦿꦶꦁꦲꦸꦧꦪꦩ꧀ꦧꦭꦺꦚ꧀ꦗꦤꦶ

--- Kliyêng lunga mundur clingus.

--- ꦏ꧀ꦭꦶꦪꦼꦁꦭꦸꦔꦩꦸꦤꦁꦢꦸꦂꦕ꧀ꦭꦶꦔꦸꦱ꧀

--- Rongkop ulaté wong mirong.

--- ꦫꦺꦴꦁꦏꦺꦴꦥ꧀ꦲꦸꦭꦠ꧀ꦠꦺꦮꦺꦴꦁꦩꦶꦫꦺꦴꦁ

3.

--- Bagya wong momot mêngku.

--- ꦧꦒꦾꦮꦺꦴꦁꦩꦺꦴꦩꦺꦴꦠ꧀ꦩꦼꦁꦏꦸ

--- Wahyu tiba trus luhur tumurun.

--- ꦮꦃꦪꦸꦠꦶꦧꦠꦿꦸꦱ꧀ꦭꦸꦲꦸꦂꦠꦸꦩꦸꦫꦸꦤ꧀

--- Kêtarik ing ati suci sêpi pamrih.

--- ꦏꦼꦠꦫꦶꦏ꧀ꦲꦶꦁꦲꦠꦶꦱꦸꦕꦶꦱꦼꦥꦶꦥꦩꦿꦶꦃ

--- Budi jêjêg ajêg jujur.

--- ꦧꦸꦢꦶꦗꦼꦗꦼꦒ꧀ꦲꦗꦼꦒ꧀ꦗꦸꦗꦸꦂ

--- Mêntèr tata-têntrêm batos.

--- ꦩꦼꦤ꧀ ꦠꦺꦂꦠꦠꦠꦼꦤ꧀ꦠꦿꦼꦩ꧀ꦧꦠꦺꦴꦱ꧀

     Sandi-asma iku lumrahé pancèn katata manut " dhapukan wanda " kaya tuladha ing dhuwur iku.

Nanging ing jaman saiki, barêng basa Jawa uga lumrah katulis nganggo aksara Latin, sok ana wong sing gawé sandi-asma manut " dhapukan aksara ".

      ~~ Ing ngisor iki tuladhané " sandi-asma " ing saben wiwitaning tembung :

     P a n g k u r :

1.

--- Sasat mungkur basa Jawa.

--- Umumira pra mudha jaman mangkin.

--- Tan tumanggah ing panggrêgut.

--- Ras-arasên nggêgulang.

--- Ing ajuné basa Jawa mamrih luhur.

--- Sêdéné dhuk kuna-kuna.

--- Ngumala lir kala nguni.

2.

--- Apan mangké wus karasa.

--- Mundurira Kasusastran Jawi.

--- Upamané trus kêbanjur.

--- Rusak kang Kabudayan.

--- Ing bésuké sapa kang kélangan iku.

--- Datan lya wong Jawa pyambak.

--- Sayêkti kêduwung wuri.

3.

--- Glagaté wis kawistara.

--- Bakal rusak Kasusastran Jawi.

--- Iba gêtuné ing bésuk.

--- Nanging yèn para mudha.

--- Gêlêm agé nggagahi gumrégah 

      nggrêgut.

--- Padha glis gêlêm nggêgulang.

--- Umum sami têmên mardi.

4.

--- Rahayu Budaya Jawa.

--- Wus tartamtu têrus tulus lestari.

--- Ora mundur mandar mumbul.

--- Rusak kêna cinêgah.

--- Ênggih mangga gé-agé sing gênah 

      saguh.

--- Jak-ajak ajêg anjaga.

--- Ombèré Budaya Jawi.

~~~ Tuladha sandi-asma kang dumunung ing têngahing gatra :

1.  Gambuh :

--- Dèn limpad sakèh ngèlmu.

--- Mrih utama uripmu ing bésuk.

--- Ywa kêsusu ngajap mulya nyipta mukti.

--- Mrih tumêka kang ginayuh.

--- Tan malêca dadi asor.

2. Pangkur :

--- Kang wus katon mobahing rat.

--- Yèku tandha dadi parênging Widhi.

--- Baya parêk kang kinayun.

--- Kawasa njunjung bangsa.

--- Mung marsudi  jujuré kang sêdya maju.

--- Tanapi pra tuduh marga.

--- Poma aja tinggal èling.

      Sandi-asma kang kadadéyan saka dhapukaning aksara Latin, yèn katulis nganggo aksara Jawa, dadi " ilang sipaté sandi-asma " .

      Ngisor iki sandi-asma katulis aksara Jawa :

I. ꧋ ꦱꦼꦏꦂꦥꦺꦴꦕꦸꦁ :

꧇ ꧑ ꧇

---  ꧋ꦱꦸꦮꦺꦔ꧀ꦒꦺꦴꦤ꧀ꦏꦸꦩꦶꦏꦶꦂꦩꦫꦁꦠꦶꦤ꧀ꦢꦏ꧀ꦠꦤ꧀ꦢꦸꦏ꧀꧈ ꦠꦶꦠꦶꦏꦭꦩꦁꦱ ꧈ ꦲꦠꦶꦒꦶꦤꦸꦒꦃꦲꦁꦒꦸꦫꦶꦠ꧀ ꦢꦶꦩꦺꦤ꧀ ꦊꦱ꧀ꦠꦫꦶꦤꦶꦁꦱꦼꦤꦶꦭꦤ꧀ꦧꦸꦢꦪ꧈

꧇ ꧒ ꧇

--- ꦱꦸꦥꦪꦤꦺꦏꦮꦕꦩꦿꦶꦁꦲꦤꦏ꧀ꦥꦸꦠꦸ꧈ ꦫꦮꦸꦠꦧꦸꦢꦪ꧈ ꦏꦂꦪꦏꦭꦲꦶꦁꦲꦱꦼꦥꦶ꧈ ꦠꦤ꧀ꦲꦤꦥꦏꦂꦪꦤ꧀ꦏꦁꦭꦸꦮꦶꦃꦲꦸꦠꦩ꧈

꧇ ꧓ ꧇

 

--- ꦲꦤ꧀ꦢꦪꦤꦶꦧꦶꦤꦸꦏꦱꦗꦿꦺꦴꦤꦶꦁꦏꦭ꧀ꦧꦸ꧈ ꦢꦶꦮꦕꦥꦼꦂꦩꦤ꧈ ꦤꦶꦁꦮꦼꦤꦶꦁꦱꦿꦤꦤꦶꦁꦲꦠꦶ꧈ ꦫꦠ꧀ ꦲꦶꦁꦲꦸꦫꦶꦥ꧀ꦠꦤ꧀ꦩꦩꦏ꧀ꦲꦶꦁꦠꦠꦏꦿꦩ ꧉

( ꦱꦸꦠꦶꦲꦢꦶ ꦱꦸꦫꦏꦂꦠ ꦲꦢꦶꦤꦶꦁꦫꦠ꧀ )

2. ꧋ ꦱꦼꦏꦂꦱꦶꦤꦺꦴꦩ꧀ :

--- ꧋ ꦱꦸꦤ꧀ꦫꦱꦱꦗꦿꦺꦴꦤꦶꦁꦤꦭ꧈ ꦠꦶꦤ꧀ꦢꦏ꧀ꦠꦤ꧀ꦢꦸꦏ꧀ꦗꦩꦤ꧀ꦩꦁꦏꦶꦤ꧀ ꦲꦩꦸꦁꦲꦱꦔꦸꦢꦼꦢꦸꦒ꧈ ꦢꦶꦠꦸꦠꦸꦂꦫꦶꦱ꧀ꦮꦭꦪꦼꦏ꧀ꦠꦶ꧈ ꦱꦼꦤꦗꦤ꧀ꦩꦏ꧀ꦱꦶꦃꦥꦶꦁꦒꦶꦁ꧈ ꦠꦾ  ꦱ꧀ꦚ ꦫꦸꦩꦁꦱꦥꦶꦤꦸꦚ꧀ꦗꦸꦥ꧀ 

ꦢꦶꦏ꧀ꦱꦸꦫꦭꦏꦸꦤꦶꦫ꧈ ꦲꦂꦢꦤꦶꦁꦤꦭꦏꦸꦕꦶꦮ꧈ ꦗꦩꦤ꧀ꦠꦸꦮꦲꦏꦺꦃꦏꦁꦠꦤ꧀ꦮꦿꦸꦃꦩꦿꦶꦁꦫꦱ꧉

( ꦱꦸꦠꦶꦲꦢꦶ ꦱꦼꦠꦾ ꦢꦶꦲꦂꦗ )

3. ꧋ ꦮꦫꦸꦁꦗꦮꦒꦈꦭ꧀ :

--- ꦮ         = ꦧꦸꦢꦪ ꦗ-ꦮ

---  ꦫꦸꦁ        = ꦧꦏꦭ꧀ꦮꦸ -ꦫꦸꦁ

---  ꦗ        =  ꦪꦺꦤ꧀ꦏꦶꦠ ꦢꦠꦤ꧀ꦔꦸ-ꦗ

---  ꦮ        = ꦤꦶꦪꦠ꧀-ꦮ-ꦤꦶ

---  ꦒ        = ꦲꦚ꧀ꦗ-ꦒ

---  ꦈꦭ꧀  = ꦈꦭꦃ-ꦠꦶꦁꦏꦃꦭꦏꦸꦤꦺ ꧈

4. Warung Jawa Gaul :

--- Wa       =  Budaya Ja-Wa

--- Rung    =  Bakal wu-Rung

--- Ja         =  Yèn kita datan ngu-Ja

--- Wa       =   Niyat Wa-ni

--- Ga        =   Anja-Ga

--- Ul         =  Ulah tingkah-lakuné.

                     --- wjg --

------> ana bacuté : 

          BAB : SÊNGKALAN XI. 39. B. 29.