III. No. 19. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : KRAMA INGGIL PÉRANGANÉ AWAK )

Unggah-Ungguhing Basa  19 :

Krama Inggil Péranganing Awak :

--- Lamun anuju gunêm kang nganggo têmbung-têmbung aran péranganing awak, supaya luwih ngajèni ( taklim ) prayoga migunakaké têmbung-têmbung kang apik ing rasa, éndah ing pangrungon, minangka tandha angrêgani, angurmati tumrap kang digunêm.

--- Ing ngisor iki têmbung-têmbung krama inggil tumrap péranganing awak sarta têmbung kang ana sêsambungané karo kahanan awak, kaurut saka pérangan ndhuwur dhéwé nganti tumêka ngisor.

--- Têmbung-têmbungé yaiku :

1	Rambut	krama inggilé	rikma
2	Unyêng-unyêng	krama inggilé	panêngêran
3	Sirah	krama inggilé	mustaka
4	Êmbun-êmbun	krama inggilé	pasundhulan.
5	Bathuk	krama inggilé	palarapan
6	Alis	krama inggilé	imba
7	Idêp	krama inggilé	ibing
8	Mripat	krama inggilé	soca
9	Êluh	krama inggilé	waspa
10	Kêdhèp	krama inggilé	kêjêp
11	Tlapukan	krama inggilé	pakêjêpan
12	Irung	krama inggilé	grana
13	Umbêl	krama inggilé	gadhing
14	Pipi	krama inggilé	pangarasan
15	Ngambung	krama inggilé	ngaras
16	Rai	krama inggilé	wadana, pasuryan
17	Raup	krama inggilé	suryan
18	Lambé	krama inggilé	lathi
19	Angop	krama inggilé	graita
20	Untu	krama inggilé	waos, waja
21	Gusi	krama inggilé	wikisan
22	Ompong	krama inggilé	gutuk, dhaut
23	Cangkêm	krama inggilé	tutuk/wadana
24	Ilat	krama inggilé	lidhah
25	Mamah	krama inggilé	gilut
26	Brêngos	krama inggilé	gumbala (Solo)
26	Brêngos	krama inggilé	rawis (Jogja)
27	Janggut	krama inggilé	kêthêkan/ sêdhêgan
28	Jènggot	krama inggilé	gumbala
29	Watuk	krama inggilé	cêkoh
30	Idu	krama inggilé	kêcoh
31	Riyak	krama inggilé	jlagra
32	Kêmu	krama inggilé	gurah
33	Muntah	krama inggilé	luntak
34	Wahing	krama inggilé	sigra
35	Sisi	krama inggilé	sêmprit
36	Kuping	krama inggilé	talingan
37	Suwêng	krama inggilé	sêngkang
38	Githok	krama inggilé	griwa/julukan
39	Gulu	krama inggilé	jangga
40	Gêlung	krama inggilé	ukêl
41	Nangis	krama inggilé	muwun
42	Kalung	krama inggilé	sangsangan
43	Pundhak	krama inggilé	pamidhangan
44	Awak	krama inggilé	salira
45	Dhadha	krama inggilé	jaja
46	Gêgêr	krama inggilé	pungkuran
47	Iga	krama inggilé	unusan
48	Susu	krama inggilé	payudara/ prêmbayun
49	Wêtêng	krama inggilé	padharan
50	Mêtêng	krama inggilé	mbobot/ nggarbini
51	Usus	krama inggilé	jaringan
52	Wudêl	krama inggilé	pusêr/tuntunan
53	Bangkékan	krama inggilé	pamêkak
54	Tangan	krama inggilé	asta
55	Driji	krama inggilé	racikan
56	Epèk-epèk	krama inggilé	tapak asta
57	Tandha tangan	krama inggilé	tapak asta
58	Kuku	krama inggilé	kênaka
59	Sikut	krama inggilé	siku
60	Ali-ali	krama inggilé	kalpika
61	Gêlang	krama inggilé	binggêl
62	Kringêt	krama inggilé	riwé
63	Bokong	krama inggilé	bocong
64	Kêmbên	krama inggilé	kasêmêkan
65	Pawadonan	krama inggilé	badhong
66	Klêntit	krama inggilé	prana
67	Palanangan	krama inggilé	kalam
68	Supit	krama inggilé	tètès
69	Nguyuh	krama inggilé	turas
70	Bêbuwang	krama inggilé	bobotan
71	Cébok	krama inggilé	cawik
72	Ngêntut	krama inggilé	sarib
73	Sikil	krama inggilé	sampar/ sampéyan
74	Pupu	krama inggilé	wêntis
75	Dhêngkul	krama inggilé	jêngku
76	Kémpol	krama inggilé	wêngkêlan
77	Wudun	krama inggilé	untar
78	Wuda	krama inggilé	lukar
79	Tungkak	krama inggilé	bubutan
80	Têkên	krama inggilé	lantaran

                        --- wjg ---

----> ana bacuté : WÊWATON PANULISING

       TÊMBUNG JAWA NGANGGO AKSARA 

       LATIN IV.  No. 1.

Wacan Saterusé

III. No. 18. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA NGOKO KAJARWA KRAMA INGGIL )

Unggah-Ungguhing Basa 18 :

Basa Ngoko Kajarwa Krama Inggil :

Anak	krama inggilé	putra
Ari-ari	krama inggilé	aruman
Aran	krama inggilé	asma
Arêp	krama inggilé	kêrsa
Aku	krama inggilé	kawula
Akon	krama inggilé	dhawuh
Adus	krama inggilé	siram
Adêg	krama inggilé	jênêng
Madêg	krama inggilé	jumênêng
Ati	krama inggilé	panggalih/ galih
Awèh	krama inggilé	atur, caos, paring
Awak	krama inggilé	salira
Alis	krama inggilé	imba
Adhi	krama inggilé	rayi
Ajang	krama inggilé	ambêngan/ ambêng
Ambung	krama inggilé	aras
Anggo	krama inggilé	agêm
Angob	krama inggilé	nggraita
Anggarap sari	krama inggilé	tarab

Buri	krama inggilé	pêngkêran
Buburu	krama inggilé	bêbêdhag
Borèh	krama inggilé	konyoh
Brêngos	krama inggilé	gumbala ( Solo ), rawis ( Ngayoja )
Bokong	krama inggilé	bocong
Batur	krama inggilé	abdi
Batur wadon	krama inggilé	para nyai
Batur lanang	krama inggilé	punakawan
Balung	krama inggilé	tosan
Bapa	krama inggilé	rama
Bojo	krama inggilé	garwa
Biyung	krama inggilé	ibu
Bêbêd	krama inggilé	nyamping
Bubuang ( bérak )	krama inggilé	bobotan
Bathuk	krama inggilé	larapan/palarapan
Bungah	krama inggilé	suka
Bangkékan	krama inggilé	pamêkak.

Cucul	krama inggilé	lukar
Cukur	krama inggilé	paras
Cêkêl	krama inggilé	asta
Dicêkêl	krama inggilé	dipun asta
Céwok	krama inggilé	cawik
Cêlathu	krama inggilé	ngandika
Cangkêm	krama inggilé	tutuk
Cêmêthi	krama inggilé	têmbung

Dandan ( manganggo )	krama inggilé	busana
Driji	krama inggilé	racikan
Dodot ( jarit dawa )	krama inggilé	kampuh
Duwé	krama inggilé	kagungan
Dolan	krama inggilé	cangkrama/ amêng-amêng
Dhadha	krama inggilé	jaja
Dhangan	krama inggilé	sênggang
Dhêngkul	krama inggilé	jêngku

Endêm ( mêndêm )	krama inggilé	wuru
Êntut	krama inggilé	sarip
Ênom	krama inggilé	timur
Éwuh ( kéwuhan )	krama inggilé	èmêng
Èlu ( mèlu )	krama inggilé	ndhèr3k
Êluh	krama inggilé	waspa
Èpèk	krama inggilé	pundhut
Êmbah	krama inggilé	éyang
Êmbuh	krama inggilé	pangapuntên dalêm
Êmbun-êmbunan	krama inggilé	pasundhulan
Èmpèr	krama inggilé	gadri

Gunêman	krama inggilé	ngandika
Gêtun	krama inggilé	gêtun
Gusi	krama inggilé	wikisan
Gawé	krama inggilé	yasa
Gulu	krama inggilé	jangga
Gêlêm	krama inggilé	karsa ( kêrsa )
Gêlang	krama inggilé	binggêl
Gêlung	krama inggilé	ukêl
Godhèg	krama inggilé	gumbala
Gumun	krama inggilé	ngungun
Gugu ( nggugu )	krama inggilé	ndhahar
Gugah	krama inggilé	wungu
Gêgêr	krama inggilé	pêngkêran
Githok	krama inggilé	julukan

Inêp	krama inggilé	nyaré
Icip ( ngicipi )	krama inggilé	ngêdhapi
Irung	krama inggilé	grana
Ikêt	krama inggilé	dhêstar
Idin/idi	krama inggilé	palilah
Idu	krama inggilé	kecoh
Isin	krama inggilé	lingsêm
Ilat	krama inggilé	lidhah
Iya	krama inggilé	sêndika
Iga	krama inggilé	unusan

Jênat	krama inggilé	swargi
Jênêng	krama inggilé	asma
Jaran	krama inggilé	titihan
Jisim	krama inggilé	layon
Jaluk	krama inggilé	suwun/ pundhut
Jupuk	krama inggilé	pundhut
Jamu	krama inggilé	loloh
Jaga	krama inggilé	tungguk
Jogèd	krama inggilé	bêksa
Jungkat ( sisir )	krama inggilé	pêthat
Janggut	krama inggilé	sadhêgan
Jènggot	krama inggilé	gumbala

Kêna	krama inggilé	kaparêng
Kandha	krama inggilé	ngandikan
Kinang	krama inggilé	gantèn
Kacu	krama inggilé	usap asta
Kêris	krama inggilé	wangkingan
Karêp	krama inggilé	karsa
Kramas	krama inggilé	jamas
Kringêt	krama inggilé	riwé
Kuku	krama inggilé	kênaka
Kakang	krama inggilé	raka
Kowé	krama inggilé	panjênêngan
Kluron	krama inggilé	têrag
Kuluk	krama inggilé	makutha ( Sala ), pangkidan ( Ngayoja )
Kalung	krama inggilé	sangsangan
Klêngêr	krama inggilé	kapidara/kantu
Kêplayu	krama inggilé	kèngsêr
Kuping	krama inggilé	talingan
Kêdhèp	krama inggilé	kêjêp
Kêmu	krama inggilé	kêmbêng
Kêmul	krama inggilé	singêp
Kémpol	krama inggilé	wêngkêlan
Kêmbên	krama inggilé	kasêmêkan
Kagèt	krama inggilé	kêjot
Kuburan	krama inggilé	pasaréyan
Kobokan	krama inggilé	wijikan
Kathok	krama inggilé	lancingan
Kongkon	krama inggilé	utus

Lair	krama inggilé	miyos
Lanang	krama inggilé	kakung
Lanang-wadon	krama inggilé	kakung-putri/ sarimbit
Lucu	krama inggilé	cucut
Lara	krama inggilé	gêrah
Lèrèn	krama inggilé	lêrêp
Laku	krama inggilé	tindak/têdhak
Lilih	krama inggilé	lêjar
Layang	krama inggilé	nawala
Lambé	krama inggilé	lathi
Lunga	krama inggilé	tindak
Lungguh	krama inggilé	lênggah

Main	krama inggilé	kasukan
Mêndêm	krama inggilé	wuru
Mari	krama inggilé	sênggang
Mêrêm	krama inggilé	kêjêp
Madêg	krama inggilé	jumênêng
Mata	krama inggilé	soca/ paningal
Mati	krama inggilé	séda/ surud
Mêtêng	krama inggilé	mbobot
Mulih	krama inggilé	kondur
Mêlèk	krama inggilé	wungu
Mlaku	krama inggilé	tindak
Mudhun	krama inggilé	mêdhak
Mayit	krama inggilé	layon
Mamah	krama inggilé	gilut
Mumêt	krama inggilé	puyêng
Mangan	krama inggilé	dhahar
Minggat	krama inggilé	lolos

Nêsu	krama inggilé	duka
Nangis	krama inggilé	muwun

Omah	krama inggilé	dalêm
Ompong	krama inggilé	dhaut/ gutuk
Omong	krama inggilé	ngadika

Paidon	krama inggilé	kêcohan
Pandonga	krama inggilé	pangèstu
Pundhak	krama inggilé	pamidhangan
Pondhok	krama inggilé	sanggrah
Pondhokan	krama inggilé	pasanggrahan
Pêndhêm	krama inggilé	pêtak
Prawan	krama inggilé	kênya
Pikir	krama inggilé	panggalih
Putu	krama inggilé	wayah
Pétan	krama inggilé	ulik
Paturon	krama inggilé	pasaréyan
Pawadonan	krama inggilé	badhong
Planangan	krama inggilé	kalam
Pipi	krama inggilé	pangarasan
Pupu	krama inggilé	wêntis
Pupur	krama inggilé	tasik
Pupak	krama inggilé	dhaut
Pijêt	krama inggilé	ginda
Payung	krama inggilé	songsong
Pembarêp	krama inggilé	pambayun
Panganan	krama inggilé	dhaharan
Pangur	krama inggilé	kêthik
Pangilon	krama inggilé	paningalan
Pagawéyan	krama inggilé	ayahan
Panggulu	krama inggilé	panênggak
Panganggo	krama inggilé	busana/ agêm-agêman

Rai	krama inggilé	wadana/ pasuryan
Raup	krama inggilé	suryan
Rokok	krama inggilé	sês
Riyak	krama inggilé	jlagra
Rambut	krama inggilé	rikma/ réma
Rabi	krama inggilé	krama
Rungu ( krungu )	krama inggilé	midhangêt
Rangkul	krama inggilé	pêluk
Rungkêb	krama inggilé	sungkêm

Sênêng	krama inggilé	rêna/ suka
Sirah	krama inggilé	mustaka
Srêngên	krama inggilé	duka
Sikut	krama inggilé	siku
Sikil	krama inggilé	samparan/ sampéyan
Sisi	krama inggilé	sêmprit
Susu	krama inggilé	prêmbayun/ payudara
Susah	krama inggilé	sêkêl
Susur	krama inggilé	panasar
Sisig	krama inggilé	lathi
Silih	krama inggilé	ampil
Silit	krama inggilé	wajidan
Sêlir	krama inggilé	ampéyan/ klangênan
Slamêt	krama inggilé	sugêng
Sapih	krama inggilé	pêgêng
Sumurup	krama inggilé	uninga/ pirsa
Sêmbahyang	krama inggilé	sujud
Sêga	krama inggilé	dhaharan
Sabuk	krama inggilé	paningsêt

Tindhik	krama inggilé	tètès
Turu	krama inggilé	saré
Turun	krama inggilé	têdhak
Têka	krama inggilé	rawuh
Takon	krama inggilé	ndangu
Tèkên ( tandha tangan )	krama inggilé	tapak asta
Têtak	krama inggilé	supit/tètès
Têsmak ( kaca mata )	krama inggilé	kaca tingal
Tapih	krama inggilé	nyamping
Tuma	krama inggilé	itik
Tangi	krama inggilé	wungu
Tangan	krama inggilé	asta
Tunggang	krama inggilé	titih
Tunggangan	krama inggilé	titihan

Undang	krama inggilé	atur/ timbal
Ngundang	krama inggilé	ngaturi/ nimbali
Untu	krama inggilé	waja
Udud	krama inggilé	êsês
Usus	krama inggilé	jaringan
Umbêl	krama inggilé	gadhing
Unyêng-unyêng	krama inggilé	panêngêran
Uyuh	krama inggilé	turas
Umur	krama inggilé	yuswa

Wêruh	krama inggilé	pirsa/ uninga
Wadon	krama inggilé	putri
Wudêl	krama inggilé	pusêr
Wêtu	krama inggilé	wiyos
Wêton	krama inggilé	wiyosan
Wisuh	krama inggilé	wijik
Wahing	krama inggilé	sigra
Wuda	krama inggilé	lukar
Wudun	krama inggilé	untar
Wudunên	krama inggilé	untarên
Watuk	krama inggilé	cêkoh
Wêtêng	krama inggilé	padharan.

                           --- wjg ---

-----> ana candhaké : III. 19. KRAMA

        INGGIL PÉRANGANÉ AWAK.

        

Wacan Saterusé

III. No. 17. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA NGOKO KAJARWA KRAMA )

Unggah-Ungguhing Basa 17  :

1. Basa Ngoko Kajarwa Basa Krama

     ( mburu cukup ) :

Ana	kramané	wontên
Antara	kramané	antawis
Aran	kramané	nama
Arêp	kramané	badhé
Arêp lunga	kramané	badhé késah
Arang	kramané	awis
Aku	kramané	kula
Akèh	kramané	kathah
Akon	kramané	akên
Adu	kramané	abên
Adoh	kramané	tebih
Adol	kramané	sadé
Adang	kramané	bêthak
Asu	kramané	sêgawon
Awan	kramané	siang
Awak	kramané	badan
Ali-ali	kramané	susupé
Alas	kramané	wana
Alang-alang	kramané	kambêngan
Apura	kramané	apuntên
Apik	kramané	saé
Adhêm	kramané	asrêp
Aja	kramané	sampun/ ampun
Aji	kramané	aos
Ayo	kramané	sumangga/ mangga
Abang	kramané	abrit
Anyar	kramané	énggal
Ambu	kramané	ambêt
Agama	kramané	agami
Abot	kramané	awrat
Angon	kramané	angèn

Banjur	kramané	lajêng
Bocah	kramané	laré
Bêcik	kramané	saé
Bacut	kramané	lajêng
Buri	kramané	wingking
Buru	kramané	bujêng
Bêras	kramané	uwos
Bukak	kramané	bikak
Bakal	kramané	badhé
Bata	kramané	banon
Buta	kramané	danawa
Butuh	kramané	bêtah
Batin	kramané	batos
Batur	kramané	réncang
Bisa	kramané	sagêd
Bésuk	kramané	bènjing
Buang	kramané	bucal
Bali	kramané	wangsul
Bêlèh	kramané	pragad
Budhal	kramané	bidhal
Banyu	kramané	toya
Bubar	kramané	bibar
Bubrah	kramané	bibrah
Barêng	kramané	sarêng
Bobot	kramané	wawrat
Bêngi	kramané	dalu
Bungah	kramané	bingah
Bangêt	kramané	sangêt

Cêndhak	kramané	cêlak
Carita	kramané	carios
Cêkêl	kramané	cêpêng
Cukup	kramané	cêkap
Cilik	kramané	alit
Cêlathu	kramané	wicantên
Cèlèng	kramané	andhapan
Cêdhak	kramané	cêlak
Coba	kramané	cobi

Dina	kramané	dintên
Dandan	kramané	dandos
Durung	kramané	dèrèng
Dadi	kramané	dados
Dudu	kramané	dédé
Désa	kramané	dhusun
Dawa	kramané	panjang
Duwé	kramané	gadhah
Dalan	kramané	margi
Dluwang	kramané	dlancang
Dêlêng	kramané	tingal
Didêlêng	kramané	dipun-tingali
Diyan	kramané	dilah
Duga	kramané	dugi

Énak	kramané	éca
Étung	kramané	étang
Ésuk	kramané	énjing
Éwuh	kramané	èwêd
Éling	kramané	émut

Gêni	kramané	latu
Gênti	kramané	gêntos
Gênêp	kramané	jangkêp
Gunêm	kramané	ginêm
Gunung	kramané	rêdi
Goroh	kramané	dora
Gêtih	kramané	êrah
Gawa	kramané	bêkta
Gawé	kramané	damêl
Gula	kramané	gêndhis
Golèk	kramané	pados
Gêlis	kramané	énggal
Gêlêm	kramané	purun
Gadhé	kramané	gantos
Gêdhé	kramané	agêng
Gêdhang	kramané	pisang
Godhong	kramané	ron
Gajah	kramané	liman
Guyu	kramané	gujêng
Gaman	kramané	dadamêl
Gamêlan	kramané	gangsa
Gampang	kramané	gampil
Gugu	kramané	gêga
Gêbug	kramané	gêbag

Inêp	kramané	sipêng
Irêng	kramané	cêmêng
Iki	kramané	punika
Isih	kramané	taksih
Ilang	kramané	ical
Ijo	kramané	ijêm
Ijol	kramané	lintu
Iya	kramané	inggih
Imbuh	kramané	imbêt
Imbu	kramané	imbêt
Ingu	kramané	ingah

Jaran	kramané	kapal
Jêro	kramané	lêbêt
Jarit	kramané	sinjang
Jêruk	kramané	jêram
Jati	kramané	jatos
Jawa	kramané	jawi
Jalu	kramané	jambêt
Jaluk	kramané	têdha
Jupuk	kramané	pêndhêt
Jajal	kramané	cobi
Jamu	kramané	jampi
Jambu	kramané	jambêt
Jambé	kramané	wohan
Jaga	kramané	jagi
Jago	kramané	sawung
Jaba	kramané	jawi

Kaé	kramané	punika
Kana	kramané	ngrika
Kêna	kramané	kènging
Kuna	kramané	kina
Kéné	kramané	ngriki
Kono	kramané	ngriku
Kanti	kramané	kantos
Kandha	kramané	carios
Kuning	kramané	jêné
Kacèk	kramané	kaot
Kari	kramané	kantun
Kira	kramané	kintên
Kuru	kramané	kêra
Kori	kramané	kontên
Kêris	kramané	dhuwung
Krasan	kramané	kraos
Karuwan	kramané	kantênan
Karêp	kramané	kajêng
Kêrêp	kramané	asring
Kirim	kramané	kintu
Krambil	kramané	klapa
Kurang	kramané	kirang
Kaku	kramané	kakên
Kukuh	kramané	kêkah
Kudu	kramané	kêdah
Kêduga	kramané	kêdugi
Katon	kramané	katingal
Kêtan	kramané	kêtos
Kêtara	kramané	kêtingal
Kêsusu	kramané	kasêsa
Kowé	kramané	sampéyan
Kuwat	kramané	kiyat
Kuwatir	kramané	kuwatos
Kuwasa	kramané	kuwaos
Kwali	kramané	kwangsul
Kali	kramané	lèpèn
Kulon	kramané	kilèn
Kêlar	kramané	kuwawi
Kulak	kramané	kilak
Klasa	kramané	gêlaran
Klumpuk	kramané	klêmpak
Klambi	kramané	rasukan
Kapan	kramané	benjing punapa
Kêpénak	kramané	sêkéca
Kêponakan	kramané	kêpénakan
Kêpriyé	kramané	kados pundi
Kêpung	kramané	kêpang
Kaya	kramané	kados
Kayu	kramané	kajêng
Kumat	kramané	kimat
Kêmiri	kramané	dhérékan
Kumpul	kramané	kêmpal
Kêmbang	kramané	sêkar
Kêbo	kramané	maésa
Kabèh	kramané	sêdaya
Kutha	kramané	kitha
Kang	kramané	ingkang
Kongkon	kramané	kèngkèn

Lara	kramané	sakit
Lor	kramané	lèr
Liru	kramané	lintu
Loro	kramané	kalih
Lara	kramané	sakit
Lèrèn	kramané	kèndêl
Larang	kramané	awis
Laku	kramané	lampah
Ladi	kramané	lados
Lading	kramané	lading/marisan
Lastari	kramané	lastantun
Lawé	kramané	bênang
Luwih	kramané	langkung
Lawas	kramané	lami
Lawang	kramané	kori/kontên
Lali	kramané	kesupèn
Luput	kramané	lêpat
Liya	kramané	sanès
Layang	kramané	serat
Lêmu	kramané	lêma
Lima	kramané	gangsal
Lêmah	kramané	siti
Lêmari	kramané	lêmantun
Lumrah	kramané	limrah
Lêmbut	kramané	lêmbat
Lagi	kramané	sawêg
Lêbu	kramané	lêbêt
Malêbu	kramané	malêbêt
Labuh	kramané	labêt
Lênga	kramané	lisah
Lunga	kramané	késah
Lungguh	kramané	linggih.

Manèh	kramané	malih
Manuk	kramané	pêksi
Manawa	kramané	manawi
Mênjangan	kramané	sangsam
Mundhak	kramané	mindhak
Macan	kramané	sima
Mari	kramané	mantun
Mori	kramané	mori/montên
Murah	kramané	mirah
Marang	kramané	dhatêng
Mata	kramané	mripat
Mêtêng	kramané	wawrat
Mawa	kramané	mawi
Mèlu	kramané	tumut
Mula	kramané	mila
Malayu	kramané	malajêng
Malam	kramané	lilin
Madu	kramané	mabên
Maling	kramané	pandung
Mênyang	kramané	dhateng
Muga	kramané	mugi
Mung	kramané	namung
Mêngko	kramané	mangké
Mangkana	kramané	makatên
Mangkéné	kramané	makatên
Mangkono	kramané	makatên
Mungsuh	kramané	mêngsah
Mungguh	kramané	mênggah

Nagara	kramané	nagari
Nêmu	kramané	manggih
Nandur	kramané	nanêm
Nganggo	kramané	nganggé
Nganyang	kramané	ngawis
Nari	kramané	naros
Nunggu	kramané	nêngga
Nuli	kramané	nuntên

Ora	kramané	botên
Oowah	kramané	éwah
Omah	kramané	griya
Olèh	kramané	angsal
Opah	kramané	épah
Obah	kramané	ébah
Obong	kramané	bêsmi

Paido	kramané	paibên
Panas	kramané	bêntèr
Panah	kramané	jêmparing
Pandhapa	kramané	pandhapi
Pêndhok	kramané	pêndhok/kandêlan
Pênjalin	kramané	pênjatos
Pari	kramané	pantun
Paro	kramané	palih
Pira	kramané	pintên
Prau	kramané	baita
Pihatin	kramané	prihatos
Paran	kramané	purug
Préné	kramané	priki
Piranti	kramané	pirantos
Prakara	kramané	prakawis
Prada	kramané	praos
Priyayi	kramané	priyantun
Prayoga	kramané	prayogi
Pakan	kramané	têdha
Pring	kramané	bambu/dêling
Pakon	kramané	pakèn
Pikul	kramané	rêmbat
Padu	kramané	pabên
Pati	kramané	pêjah/patos
Ora pati	kramané	botên patos
Ora mati	kramané	botên pêjah
Putih	kramané	pêthak
Pitik	kramané	ayam
Pitakon	kramané	pitakèn
Pitaya	kramané	pitados
Pasa	kramané	siyam
Pasar	kramané	pêkên
Puluh	kramané	dasa
Sapuluh	kramané	sadasa
Playu	kramané	plajêng
Palang	kramané	pambêng
Papat	kramané	sakawan
Padha	kramané	sami
Payu	kramané	pajêng
Payung	kramané	songsong
Pomah	kramané	pémah
Pambarêp	kramané	pambajêng
Pangan	kramané	têdha
Pungkur	kramané	pêngkêr

Rina	kramané	rintên
Runtuh	kramané	rêntah
Rekasa	kramané	rêkaos
Rada	kramané	radi
Rata	kramané	radin
Rasa	kramané	raos
Rusuh	kramané	rêsah
Rusak	kramané	risak
Réwang	kramané	réncang
Rupa	kramané	rupi
Rumat	kramané	rimat
Rêmbug	kramané	rêmbag
Rêga	kramané	rêgi
Rubuh	kramané	rêbah
Rêbut	kramané	rêbat
Rungu	kramané	pirêng

Si	kramané	pun
Si kidang	kramané	pun kidang
Sêru	kramané	sora
Soré	kramané	sontên
Suruh	kramané	sêdhah
Sranta	kramané	srantos
Srati	kramané	sratos
Sarwa	kramané	sarwi
Surup	kramané	sêrap
Srêngéngé	kramané	surya
Sok	kramané	asring
Saka	kramané	saking
Sikil	kramané	suku
Sukêt	kramané	rumput
Sida	kramané	saèstu/têmtu
Sadulur	kramané	sadhèrèk
Sasi	kramané	wulan
Sésuk	kramané	bénjing
Suwé	kramané	dangu
Sawah	kramané	sabin
Samana, saméné, samono	kramané	sêmantên
Swara	kramané	swantên
Swarga	kramané	swargi
Suweng	kramané	sêngkang
Salah	kramané	lêpat
Silih	kramané	sambut
Salin	kramané	santun
Salawé	kramané	salangkung
Slamêt	kramané	wilujêng
Sapa	kramané	sintên
Sapi	kramané	lêmbu
Sêpi	kramané	sêpên
Supaya	kramané	supados
Sadhéla	kramané	sakêdhap
Sêdhêng	kramané	cêkap
Siji	kramané	satunggal
Séjé	kramané	sanès
Sayoga	kramané	sayogi
Sêmaya	kramané	sêmados
Samubarang	kramané	samukawis
Sambung	kramané	sambêt
Sêga	kramané	sêkul
Saguh	kramané	sagah
Suguh	kramané	sêgah
Sagara	kramané	sagantên
Séba	kramané	sowan
Sathithik	kramané	sakêdhik
Sing	kramané	ingkang
Sungu	kramané	singat
Sangga	kramané	sanggi

Tandur	kramané	tanêm
Tau	kramané	naté
Tahi	kramané	ténja
Turu	kramané	tilêm
Turah	kramané	tirah
Trima	kramané	trimah
Têka	kramané	dhatêng
Tuku	kramané	tumbas
Takon	kramané	takèn
Têkan	kramané	dumugi
Tuduh	kramané	têdah
Tutuh	kramané	têtah
Tutur	kramané	cariyos
Tutug	kramané	dumugi
Tawa	kramané	tawi
Tuwa	kramané	sêpuh
Tali	kramané	tangsul
Tumuli	kramané	tumuntên
Têlu	kramané	tiga
Tilik	kramané	tuwi
Tlatèn	kramané	tlatos
Tulis	kramané	sêrat
Têpung	kramané	têpang
Têmu	kramané	panggih
Tampa	kramané	tampi
Têmpuh	kramané	têmpah
Tamba	kramané	jampi
Tumbak	kramané	waos
Têmbako	kramané	sata
Têmbaga	kramané	têmbagi
Têmbang	kramané	sêkar
Tiba	kramané	dhawah
Têbu	kramané	rosan
Tunggu	kramané	têngga
Tinggal	kramané	tilar
Tunggal	kramané	tunggil
Tanggung	kramané	tanggêl
Tunggang	kramané	tumpak

Uni	kramané	ungêl
Undhak	kramané	indhak
Urip	kramané	gêsang
Udan	kramané	jawah
Utawa	kramané	utawi
Upama	kramané	upami
Utang	kramané	nyambut
Uwis	kramané	sampun
Unggah	kramané	inggah
Ula	kramané	sawêr
Ulih	kramané	antuk
Uyah	kramané	sarêm
Uga	kramané	ugi

Wani	kramané	wani/purun
Wanti	kramané	wantos
Wêruh	kramané	sumêrêp
Warna	kramané	warni
Warta	kramané	wartos
Warata	kramané	waradin
Waras	kramané	saras
Wêktu	kramané	wêkdal
Watara	kramané	watawis
Wilang	kramané	wical
Wayang	kramané	ringgit
Wêngi	kramané	dalu
Warêg	kramané	tuwuk
Warung	kramané	wandé
Wurung	kramané	sandé
Wêkas	kramané	wêling
Wadi	kramané	wados
Wêdi	kramané	ajrih
Wadon	kramané	èstri
Watu	kramané	séla
Wutuh	kramané	wêtah
Wêsi	kramané	tosan
Wuwuh	kramané	wéwah
Walulang	kramané	wacucal
Wedhus	kramané	méndha
Wayah	kramané	wanci
Wong	kramané	tiyang
Wulang	kramané	wucal.

                       --- wjg ---

-----> ana candhaké : TÊMBUNG NGOKO

        KAJARWA KRAMA INGGIL III.18

Wacan Saterusé

III. No. 12. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA KÊDHATON )

Ilustrasi. Photo Copyright Panawung Krida website Warung Jawa Gaul Ki Soêtiadi Sêtjådihardjå. Unggah-Ungguhing Basa 12 :

Basa Kêdhaton ( Basa Bagongan ) :

--- Basa Kêdhaton iku basané para santana lan abdining ratu, yèn padha caturan ana ngarsané Ratu, utawa ana ngarsané para Pangéran, utawa caturan ana ing sajroning cêpuri Kêdhaton.

--- Déné titikané yaiku :

1. Wujudé têmbung krama kacampuran

    têmbung basa kêdhaton, tanpa têmbung

    krama inggil kang tumrap marang

    madyama purusa.

2. Tumrap têmbung-têmbung :

2.1	Aku	manira
2.2	Kowé	pakênira
2.3	Atêr-atêr dak	manira
2.4	Atêr-atêr ko	pakênira
2.5	Atêr-atêr di	panggah
2.6	Panambang ku	kula
2.7	Panambang mu	dalêm
2.8	Panambang é	panggah
2.9	Panambang aké	panggah.

--- Têmbung-têmbung kadhaton sawêtara :

1	Punapa	punapi
2	Iki	puniki
3	Iku	puniku
4	Ora	boya (mboya)
5	Inggih	énggéh
6	Baé	bêsaos
7	Ana	wèntên.

--- Sarèhning ing Jawa Têngah iki mung ana kadhaton loro cacahé yaiku ing Surakarta sarta Ngayojakarta, dadi basa kadhaton iku sing ana ya mung Kraton Surakarta Hadingrat lan Kraton Ngayojakarta Hadiningrat, kuwi baé wujudé akèh bédané.

--- Tuladha gunêm :

1. Paman Patih, pakênira manira timbali

    wèntên ngarsa manira.

2. Punapi para prajurit boya wèntên

    ingkang nglirwakakên dhawuh manira.

3. Dhuh Sinuhun sêsêmbahan sadaya para

    kawula. Kados sadaya boya wèntên

    ingkang nglirwakakên dhawuh dalêm.

4. Jêngandika Paman Patih, kêdah sagêd

    dados sêsêpuhing nagari.

5. Énggéh sêndika Sinuhun.

--- Tuladha sawêtara basa kadhaton ing Surakarta pêthikan saka layang basa Jawa  karangané Ki Patmasusastra ing Surakarta .

KÊDHATON SURAKARTA :

--- Mbah Gaul : " Kala punapi olih jêngandika ndêdêgi panggihing pangantèn ing Wirapatèn ? "

--- Mbah Jawa : " Kala wingi "

--- Mbah Gaul : " Caranipun punapi mêksih kadi kina, wanci tabêh nêm panggih, punapi cara sapuniki, nganti wanci tabèh sanga sawêg panggih ? "

--- Mbah Jawa : " Mêksih cara kina, tabèh nêm panggih ".

--- Mbah Gaul : " Dhaharipun kadi pundi, pista punapi larihan ? "

--- Mbah Jawa : " Mêksih cara kina, dhahar pista, ola-olahan Jawi lumados asrêp, énggéh kirang éca, kula kirang séta ".

KÊDHATON NGAYOGYAKARTA :

--- Mbah Gaul : " Kala punapi anggèn pakênira nungkuli panggihé pangantèn ing Wirapatèn ? "

--- Mbah Jawa : " Kala wingi ".

--- Mbah Gaul : " Carané punapi taksih kados kina wanci jam ênêm panggih, punapi cara sapuniki, ngantos wanci jam sanga sawêg panggih ? "

--- Mbah Jawa : " Taksih cara kina, jam ênêm panggih."

--- Mbah Gaul : " Anggèné nêdha kados pundi, pista punapi larihan ?"

--- Mbah Jawa : " Taksih cara kina, anggèné nêdha pista, olah-olahan Jawi lumados asrêp  énggéh kirang éca, manira kirang doyan ."

                       --- wjg ---

----> ana candhaké : BAB KRAMA MADYA

        KAJARWA BASA INDONÉSIA  III. 13.

Wacan Saterusé

III. No. 11. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA KRAMA DÉSA )

Unggah-Ungguhing Basa 11 :

Basa Krama Désa :

 --- Basa Krama Désa iku têmbungé krama kacampuran têmbung-têmbung Krama Désa.

--- Basa Krama Désa iku dudu wêwilangané basa kang alus, ya mung lumrahé wong-wong padésan sing kurang pangêrtèn babagan  sastra.

---  Amarga racaké têmbung wis dadi têmbung krama, nanging sawênè isih dikramakaké manèh, mung bêtèké kumudu-kudu olehé arêp ngajèni.

--- Nganti têkan jênênging panggonan sarta araning barang uga dikramakaké.

Kayata :

--- Têmbung araning kutha :

1	Sêmarang	Sêmawis
2	Banyumas	Toyajêné
3	Têmanggung	Têmanggêl
4	Salatiga	Salatigên
5	Kêndhal	Gajihan
6	Bayalali	Bajulkêsupèn
7	Kaliangêt	Lèpènangêt
8	Surèn Gêdhé	Sêgawon kèndêl agêng.
9	Wanasaba	Wanasowan, lsp.

--- Têmbung aran liyané kayata :

1	Kêdhêlé	Kêdhangsul
2	Kwali	Kwangsul
3	Mori	Montên
4	Tuwa	Sêpah
5	Wêdi	Wêdos
6	Ratan	Radosan
7	Durèn	Ambêtan
8	Manggis	Pijêtan
9	Dhuwit	Yatra
10	Sêgélo	Sêgèntên, lsp.

--- Nanging wêktu saiki têmbung-tembung kasêbut wis arang kêprungu.

--- Déné titikan liyané yaiku :

1	Aku	kula
2	Kowé	sampéyan
3	Atêr-atêr dak	kula
4	Atêr-atêr ko	sampéyan
5	Atêr-atêr di	dipun
6	Panambang ku	kula
7	Panambang mu	sampéyan
8	Panambang é	ipun
9	Panambang aké	akên.

--- Tuladha gunêm :

1. Kula nêmbé késah pados sindhutan 

    dhatêng Sêmawis. ---> 

     --- sindhutan = pêté

     --- Sêmawis  = Sêmarang.

2. Griyanipun marasêpah sampéyan rak

     wontên Bajulkêsupèn ta ? --->

     ( Bajulkêsupèn = Bayalali ).

3. Ambêtan punika sagluntung botên

    angsal kalih dasa pérak. ---> 

    ( Ambêtan = durèn ).

4. Kula botên siyos tumbas pijêtanipun,

    Bapak botên angsal. ---> 

   ( pijêtan = manggis ).

5. Mênawi badhé ajar numpak sêpédha

    ampun wontên radosan, bilih ngganggu

    kêndharaan sanès. --->

    ( radosan = ratan ).

6. Adhi sampéyan wêdos kalih kucing

    nggih ? ---> ( wêdos = wêdi = ajrih ).

                         --- wjg ---

-----> ana candhaké : BASA KÊDHATON

         III. 12. 

Wacan Saterusé

III. No. 10. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA KRAMA INGGIL )

Unggah-Ungguhing Basa 10 :

Basa Krama Inggil :

--- Basa Krama Inggil iku, têmbung-têmbungé krama kabèh kacampuran Krama Inggil tumrap marang wong kang diajak gunêman.

--- Titikané têmbung-têmbung :

1	Aku	kawula, abdi dalêm kawula, dalêm
2	Kowé	panjênêngan dalêm, nandalêm, sampéyan dalêm (kanggo marang Ratu).
3	Atêr-atêr dak	kawula, adalêm
4	Atêr-atêr ko	panjênêngan dalêm
5	Atêr-atêr di	dipun
6	Panambang ku	kawula, abdi dalêm kawula, adalêm
7	Panambang mu	dalêm
8	Panambang é	ipun
9	Panambang aké	akên

--- Katrangan panganggoné : 

1. Gunêmé priyayi cilik marang priyayi 

    gêdhé.

2. Gunêmé priyayi ênom marang priyayi

    sêpuh (tuwa).

3. Umumé kanggo gunêm kulawarga

    Kraton.

--- Tuladha gunêm :

1. Nyuwun duka Gusti, kala wingi abdi

    dalêm botên sagêd sowan ndhèrèkakên

    tindak dalêm, awit anak adalêm sawêg

    sakit.

2. Mênawi bénjang-êmbèn inggih sêndika,

    adalêm ndhèrèk dhawuh dalêm.

--- Ing masyarakat wêktu saiki basa iki wis arang kêprungu.

Kang umumé dianggo gunêm yaiku Basa Mudha Krama utawa Basa Krama Alus.

                       --- wjg ---

 -----> ana candhaké : BASA KRAMA DÉSA

         III. 11.

Wacan Saterusé

III. No. 9 UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA WRÊDHA KRAMA )

Unggah-Ungguhing Basa 9 :

Basa Wrêdha Krama :

--- Basa Wrêdha Krama iku wujudé utawa titikané :

1. Têmbung-têmbungé krama kabèh, ora 

     kacampuran krama inggil.

2. Tumrap têmbung-têmbung :

Aku	Kula
Kowé	Sampéyan
Atêr-atêr dak	Kula
Atêr-atêr ko	Sampéyan
Atêr-atêr di	panggah (ora owah)
Panambang é	panggah (ora owah)
Panambang aké	panggah (ora owah)
Panambang ku	Kula
Panambang mu	Sampéyan

--- Basa Wrêdha Krama iku kanggo caturan/gunêm wong tuwa marang wong ênom, utawa wong kang drajaté luwih dhuwur marang wong kang drajaté luwih êndhèp.

Nanging ing wêktu saiki wis arang kanggo, umumé sênadyan wong tuwa/drajaté luwih dhuwur têtêp ngajèni/ngrêgani karo sing diajak gunêm.

Mula sing dianggo gunêm Basa Mudha Krama utawa Krama Alus ( No. 8 ).

--- Tuladha gunêm :

1. Kados pundi kabaré Nak, rêmbag bab

    anggèné badhé tumbas siti ?

2. Mênawi dèrèng pikantuk, gadhahan kula

    kémawon sampéyan tumbas.

3. Bab rêginé kula mirahaké kémawon.

4. Supados katingal padhang, saéné

    dilabur pagêré.

5. Inggilé punapa sampun wontên satus

    sêwidak sènti, kok kêpèngin mlêbêt 

    ABRI.

  

                        --- wjg ---

----> ana candhaké :  BASA KRAMA INGGIL

        III. 10. 

Wacan Saterusé

III. No. 8. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA MUDHA KRAMA )

Unggah-Ungguhing Basa 8 :

Basa Mudha Krama ( Krama Alus ) :

--- Basa Mudha Krama iku kawêntaring ucap padha karo KRAMA ALUS, yaiku sarupaning basa kang paling luwês dhéwé.

Ora ana alane kanggo gunêm marang sadhéngah wong, mula diarani Krama Alus.

Sapa baé bisa nganggo.

Upamané :

1. Wong ênom marang wong tuwa.

2. Murid marang Guruné.

3. Kanca marang kanca kang durung pati

    kulina srawungané.

--- Basa Mudha Krama iku wujudé : têmbungé krama kabèh kacampuran krama inggil tumrap wong kang diajak gunêm.

--- Titikané Basa Mudha Krama :

1	Aku	Kula
2	Kowé	panjênêngan
3	Atêr-atêr dak	kula
4	Atêr-atêr ko	panjênêngan
5	Atêr-atêr di	dipun
6	Panambang ku	kula
7	Panamabang mu	panjênêngan
8	Panambang é	ipun
9	Panambang aké	akên

--- Tuladha Gunêm Basa Mudha Krama :

1. Bapak, punika wontên tamu saking

    Ngayogyakarta.

2. Pak Guru tindak rapat nitih mobil, 

    punapa nitih Hondha ?

3. Sumangga mênawi badhé ngagêm

    gadhahan kula.

4. Lo Mas, punapa panjênêngan dèrèng

    midhangêt kabar, mênawi Mbah Sura

    sampun séda kala nêmbé ?

5. Kula badhé ngaturakên kagunganipun

    agêman jas ingkang nêmbé kula ampil        kala wingi.

                       --- wjg ---

---->  ana candhaké : BASA WRÊDHA

        KRAMA III. 8

Wacan Saterusé

III. No. 7. UNGGAH-UNGGUHING BASA ( BAB : BASA KRAMANTARA )

Unggah-Ungguhing Basa 7 :

Basa Kramantara :

--- Basa Kramantara utawa " Krama Lugu ".

--- Déné titikané Basa Kramantara yaiku : 

1. Kabèh têmbung migunakaké têmbung

    krama, tanpa kacampuran krama inggil.

2. Tumrap têmbung-têmbung :

Aku	Kula
Kowé	Sampéyan
Atêr-atêr dak	Kula
Atêr-atêr ko	Sampéyan
Atêr-atêr di	Kula
Panambang ku	Kula
Panambang mu	Sampéyan
Panambang é	ipun
Panambang aké	akên

Katrangan Bab Panganggoné :

1. Gunêmé wong kang sapadhané, salah

    sijiné mênang/dhuwur dêrajaté.

2. Gunêmé bocah padha bocah/kancané.

3. Cak-cakané ana ing basa tulis, utawa  

    ing crita andharan.

Ana ing pagunêman, arang-arang kanggoné.

Tuladha gunêm :

1. Sampéyan punapa sampun rampung

    padamêlanipun ?

2. Manawi sampéyan suka, kula badhé

    nyambut gadhahan sampéyan sêpédha

    motor.

3. Wadhuh, gadhahan kula sawêg risak,

    banipun nggêmbos.

4. Sampéyan punapa tumut rapat RT wau

    dalu ?

5. Griya kula kosong, sêdaya sami

    késahan.

                          --- wjg ---

----> ana candhaké : BASA MUDHA KRAMA

        III. 8. 

Wacan Saterusé